Recep Cengiz- 3 Aralık 2020 Futbol yorumcularının inandırıcı olabilmek, izleyenlerine beklediğini verebilmek, ikna etmek, tavsiye etmek ya da uyarmak becerileri üzerinde durulacak niteliklerdir.

Bunu yaparken kuşkusuz yorumcuların uzmanlaşmış olması, ne konuştuğunu bilmesi önem taşır. Ancak, programların amacı reyting, yorumcuların ana teması “popülarite için şov” olunca abartılı yorumlar, marjinal örnekler kullanılırken etik değer, centilmenlik, saygı ve fair play gibi kavramlar göz ardı edilebilmektedir.

Çalışmasında futbol ve medya ilişkisini inceleyen, Alver’e (2008) göre sorun neo-liberal ekonomik politikalarla güçsüz bırakılan geniş kitleler için tarihten gelen ve ekonomik kaygılarla biçimlendirilen önyargıların yeniden üretilmesi, endüstrileşen kitle kültürü içinde önemli bir yere sahip olan futbol oyunlarının giderek ticarileşmesi, politikleşmesi ve bu süreçte tarihsel olarak kapitalizmin, ırkçılığın önemli bir üretim mekanizması olarak belirleyiciliğini sürdürmesidir¹.

Futbol programlarında konu reyting olunca format gereği yorumcuların “farklı bir üslup”, “renklilik” veya “ilgi çekmek” için hoşgörüsüzlüğe dayalı istenmedik söylemler kullanması kaçınılmaz olabiliyor. Bu anlamda ırkçılık “ben-merkezci” bir yapıdadır ve dışlayıcıdır. Dışlamanın şiddetli bir öfke, nefret, istememe ve aşağılama formlarına dönüşmesiyle ırkçılık biçimlenmektedir².

İzleyici etkilemek, dikkatini çekmek ve gündem oluşturmak için ilginçlik adına yorumcuların birbirinin bıyıklarını kesme ve etek giymek için iddialaşması, kavga etmesi, argo ve küfürlü yorumlar yapılması hafızalarımızdan silinmemişken, benzer bir futbol program yorumcusu sahip olmadığı entelektüel kimliğe bürünmek isterken, Galatasaray'lı Mbaye Diagne için "Bunlar cahil çocuklar ya, bu Senegal'de kim bilir bu okudu okumadı bilmiyoruz. Orada timsah yiyordu, geldi burada topçu oldu. Adam çok şey değil, cahil, onlara biraz iyi yaklaşmak lazım, düzgün yaklaşmak lazım" dedi³.

Kuşkusuz futbol dünyasında marjinal örnekler çerçevesinde duyulan ilk ırkçı söylem bu değil, dünyanın birçok ülkesinde fanatik kişi veya gruplarca bu tür ırkçı söylemler yapılıyor. Örneğin; “Almanya’da Mesut Özil, Çin’de Demba Ba, Fransa’da Benzema, İngiltere’de Aubameyang, İtalya’da Balotelli, Moise Kean, İspanya’da Dani Alves, Eto, Rusya’da Hulk ve Türkiye’de Gomıs’e yapıldığı gibi “Nazi selamı vermek, sahaya muz kabuğu atmak, maymun sesi çıkarmak, aşağılayıcı jest ve mimiklerle” ırkçıların hedefi oluna biliniyor. İtalya ve Rus ligindeki maçlar sırasında da zaman zaman tribünlerde gamalı haç ve benzeri Nazi sembollerine rastlamak mümkün...

Irkçılık: Evrensel anlamda kaygı verici bir oluşum, uygulayan açısından aşırı bir hareket, devlet açısından suç, sosyal açıdan hedef aldığı kişi veya grubun eşitliğini inkâr eden ayrımcılık ve istenmeyen bir davranış⁴, etkisi yüksek bir söylem ve yıkıcı sonuçları olan bir eylem, tahammülsüzlük ve hoşgörüsüzlüğün dışa vurumu⁵ ve insan hakların ihlaline yönelik önemli bir tehdittir⁶.

Fiziksel niteliklere göre sınıflandırmış statik bir olgu değil, sosyal ve kültürel çatışma sorunu⁷olan ırkçılık; kültürden, sevgi, saygı ve futboldan daha kolay öğreniliyor. Bu, yeterince doğrudur, ama ‘insanlık adına’ hiçbir şey açıklamaz.

Bu bağlamda; öznel duygu ve düşüncelerden yola çıkılarak, bir başka ırktan nefret etmenin temelinde yatan şey kabullenmemek değil, daha çok bir yoz bir düşünce, fırsatçı bir kimlik ve kişilik bozukluğudur.

“Irkçılığa karşı olmak ahlaki bir duruştur.”

Doğamız gereği sosyal varlıklarız. Birlikte güvenle yaşayabilmek için normalden uzaklaşmış bazı insanların ırkçılık söylem ve davranışlarına karşı engelleyici olmak için daha iyi pozisyon alabiliriz.

Bir futbol yorumcusunun vermek istediği mesajın neler çağrıştırılacağı veya anlatılacağının göz önünde bulundurması daha üst düzeyde bir iletişim kurmasına neden olurken, mesajın iletilmesinde seçtiği kelimeler ve genel anlamda kullandığı dil de iletişimin kalitesini belirler. Bir ifade vasıtası olmasının yanında kültür taşıyıcısı olan dilin daha seviyeli olmasının sıradan bir eylem değil, daha seviyeli bir iletişim yönünden ele alınması, futbolumuzun gelişmesi için önemli bir unsur olacağı anlamına gelmektedir.

İnsan içgüdüsel olarak nefret, kıskançlık, şiddet, saldırganlık ve ırkçılık gibi istenmedik duyguları bünyesinde barındırır ama aynı insanda sevgi, saygı, hoşgörü ve vicdan gibi erdemli yaşamaya kodlanmış/uyarlanmış bir sistemde söz konusudur. Mesele insanların aklını kullanarak (insanları diğer canlılardan ayıran en büyük özellikte budur) bu sistemi kullanma becerisi göstermesidir. Bu düşünsel süreçte sistem insanlara normal davranma, kurallara uyma, duygu ve düşüncelerini kontrol etme ve problem çözme imkânı vermektedir. Burada yöntem farklı olabilir ama niyetler aynıdır.

Sayın futbol yorumcusu!

Bir parkta üzerinde “Yalnızca beyazlar içindir!” yazılı bir bankta otururken, otobüste sadece arka koltuklar afro-amerikanlara ayrılırken, lokantanın camında ‘burada zenciler yemek yiyemez’ yazısı varken, saha da futbol oynayan birine maymun sesi çıkarılıp, muz kabuğu atılırken, tribünlere ‘Nazi selamı’ verilirken, insanlar ten, ırk, dil, din ve cinslerinden dolayı horlanıp, dışlanıp, aşağılanırken, kendini sadece bir insan olarak görebilecek misin?

Sosyal medya hesabından yaptığı ‘özrü kabahatinden büyük’ açıklama da “... İnancım gereği…Yaratılanı severim Yaradan’dan ötürü...” diye yazan sayın yorumcu!

Tanrı'nın neden ırkçı olmadığını biliyor musun?{jcomments on}

Kaynaklar: 

  1- Alver, F. (2008), “Kapitalist Üretim Sürecinde Irkçılık, Futbol ve Medya”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 26:223-224.

2-Sumbas, A. (2009), Batı Avrupa’da Yükselen Yeni-Irkçılık Üzerine Bir Deneme, Alternatif Politika Dergisi, Eylül 1, (2), 260-281.

3- A Spor TV Yorumcusu, Emre Bol Sabah Sporu Programı, 01.12.2020

4- Çelenk, (2010), Çelenk, Sevilay (2010), “Ayrımcılık ve Medya”, içinde: Bülent Çaplı ve Hakan Tuncel (der.). Televizyon Haberciliğinde Etik, Fersa Matbaacılık. Ankara. 

5- İnceoğlu, Y. (2013), Tartışmalı Bir Kavram Nefret Söylemi, (Editörler), Mahmut Çınar, Medya ve Nefret Söylemi Kavramlar Mecralar Tartışmalar. İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları, 75-95. 

6-Yücetürk, C. Akyol, O. (2019). Sosyal Medya Ortamında Futbol ve Nefret Söylemi: Mesut Özil Örneği, Gümüşhane Üniversitesi, İletişim Fakültesi Dergisi, 7 (2):1106-1129.

7-Güneş, M. (2013), Türkiye'de Siyasal Dergilerde Irkçı-Ayrımcı Söylemler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.