Recep Cengiz- 30 Nisan 2020Her insan faaliyetinde olduğu gibi, futbol içinde gereksinim olan sendikalaşma, futbol çalışanlarının, kulüp ilişkilerinde ortaya çıkan ve tek başlarına çözemeyecekleri, bazen dile getirmeye bile çekinecekleri ekonomik, sağlık ve güvenlik gibi istismar edici davranışlara karşı demokratik, ekonomik ve özlük haklarını korumak ve geliştirmek amacıyla ortaya çıkmış bir birleşme hareketidir^1,2.

Kelime anlamı olarak sendika Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğü’nde "İşçilerin veya işverenlerin iş, kazanç, toplumsal ve kültürel konular bakımından çıkarlarını korumak ve daha da geliştirmek için aralarında kurdukları birlik" olarak tanımlanansendikanın kelime anlamı ise “işçi veya işverenlerin çalışma hayatlarındaki ortak iktisadi ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek amacıyla tüzel kişiliğe sahip olarak kurulan kuruluş” şeklinde tanımlanmıştır³.

Daud ve Tumin (2003) ise sendikayı, çalışanların tazminat hakkı, iş güvenliği, haksız işten çıkarma gibi birçok konuda haklarını savunan, işveren ile çalışanların hakları konusunda toplu pazarlıklar yürüten bir organizasyon olarak tanımlanmışlardır⁴. Bu tanımlara göre sendikalardan bu misyonu gerçekleştirmek adına sosyal taraflardan birisi olan ve federasyonu temsil eden kulüplerle sürekli temas halinde olması, üyelerinin menfaatlerini koruması, istihdam, transfer piyasası ve eğitim politikaları gibi alanlarda yeni ve yenilikçi politikalar üretmesi beklenmektedir⁵. Bu bağlamda, Fulmer (1983), sendika fonksiyonlarının; ücret arttırımı, çalışma koşullarını düzeltmek, çalışanlara ücret dışında fayda sağlamak, işgöreni korumak, politik güçleri harekete geçirmek, iletişim ve işgörenlerin kişisel ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak olduğunu belirtmektedir⁶.

Sendikalar Demokrasi, insan haklarının ve bu haklarla bir bütün olan sendikal hakların en geniş biçimde yaşam bulduğu bir toplumsal örgütlenmedir⁷. Bu örgütlenmelerde faaliyet gösteren sendikaların içinde yeni bir kurumsal süreç olarak “spor sendikaları” da bulunmaktadır⁸. Türkiye'de sendikalılaşma süreci, kulüplerin ve bireysel olarak da futbolcuların artan gelirleriyle birlikte ortaya çıkan ihtilaflar önemli oranda artmış ve büyük bedeller içeren uyuşmazlıklar haline gelmiştir. Bu bağlamda küresel ekonominin etkileriyle endüstriyel bir işkoluna dönüşen profesyonel futbolda sözleşmelerden doğan hak ihlalleri, kısıtlama ve yasaklamalara karşı futbolcuların haklarının korumak, geliştirmek ve müzakere etmek amacıyla 2 Aralık 1907 tarihinde İngiltere Profesyonel Futbolcular Sendikası olarak kurulan daha sonra adını Profesyonel Futbolcular Birliği (PFA) değiştiren profesyonel futbolcu sendikasının dört binden fazla üyesi bulunmaktadır^9,10.

Bu oluşumun en güçlü ve bilinen örneği Uluslararası Profesyonel Futbolcu Sendikaları Federasyonu (FIFPro)’dur¹¹. Bu sendikaların faaliyetlerine bakıldığında, Fransa’da, Ulusal Profesyonel Futbolcular Birliği (UNFP) özellikle sözleşmeleri bitmiş ve yeni bir takım bulamamış futbolcular için yaz aylarında antreman seansı düzenlemesi, futbolcuların korunması ve gelişmesi ile ilgilendiği; İtalya Futbolcular Birliğinin (AIC) Serie profesyonel ligleri ve amatör kümelerde oynayan futbolcularında özlük haklarına sahip çıktığı; İspanyol Futbolcular Derneği (AFE) futbolcuların gerek sportif kariyerleri boyunca gerekse futbolu bıraktıktan sonraki haklarını koruma gayesi ile çalıştığı; Almanya’da Sözleşmeli Futbolcular Birliği (VDV) adlı sendika FIFpro’da üyesi bulunan VDV üyelerinin hak ve menfaatlerini korumak adına hukuki yardımda bulunmakla birlikte, emeklilik primlerinin geri ödenmesi, prim anlaşmalarının incelenmesi hususunda yardımda bulunmakta ve sözleşmesi biten futbolculara antrenman olanağı sunduğu görülmektedir^11,12.

Modern futbolun temel sorunlarından birisi futbolcuların ekonomik ve özlük hakları sorunlarıdır. Profesyonel futbolcu geçinmek için transfer olduğu kulüpte futbol oynamak zorundadır. Futbolcu bu süreçte performansının karşılığını almak isteyecek ve kulüp yöneticilerinin kendisini sömürmesine olanak tanımayacaktır. Bu mücadele gücü örgütler aracılığı ile yani sendika ile sağlanabilir.

Avrupa’da futbolcu sendikalarının kurumsal bir yapı içinde yağın ve etkin olmasının nedenlerinden birinin profesyonellik kadar Arsenal FC 1886 Yılında, Kraliyet Cephane fabrikası işçileri, Aston Villa 1874 Villa Cross Şapeli, Eveton FC 1878’de St. Domingo kilisesi ve Manchester United Newton Heath’teki Demiryolu işçileri tarafından kurulmasının, profesyonellik kadar işçi sınıfının mücadelesi sırasında geliştirdiği organizasyon yeteneğinin de katkısının olduğu söylenebilir.³⁹ İtalya’da artan ırkçılığa karşı gösterilen tepkilerden biri prfofesyonel futbolcu sendikası kararı doğrultusunda maçlara 5 dakika geç başlatılması karararı, Şili Profesyonel Futbolcular Birliği (SİFUP) tarafından yapılan açıklamada, 2016-2017 sezonunda futbol ligleri yönetmeliğinde küme düşme ve yükselme konusunda yapılan değişiklikler ile futbolcuların maaşlarının ödenmemesini protesto etmek amacıyla liglerin ertelenmesi için oy birliğiyle greve gitme kararının alınması¹³, İngiltere’de PFA’in faaliyetleri sonucu futbolcuların özetlemek gerekirse; İngiltere’de profesyonel futbolcuların yılda 4 hafta ücretli izin hakkına sahip olması, futbolcuların kulüplerinden izinsiz medyada açıklama yapma hakkını elde etmesi, sakatlanan futbolcuya sakatlığı döneminde temel ücret ödenmesi, ölen futbolcunun ailesine yüklü miktarda (40.000 pound) ölüm yardımı yapılmasının sağlanması, futbol ligi ile ortaklaşa kurulan özel sağlık sigortası sistemi ile, sakatlanan futbolculara önemli bir ekonomik yük getirmeden tedavilerinin sağlanması, iş piyasasında işveren (kulüp) yönetimlerinin ve federasyonun (FA ve FL’in) tek yanlı uygulamalarının kaldırılması, sporcu ortalama ücretlerinin önemli ölçüde arttırılması, transfer sisteminde futbolcular aleyhine uygulamalar ve özellikle transfer ücreti ile futbolcunun normal ücretinin sınırlanmasına yol açan “tavan ücret” uygulamasının kaldırılması gibi diğer kazanımların sendika aracılığı ile elde edildiği görülmektedir¹⁴.

Türkiye’de spor alanındaki sendikalaşma sürecine bakıldığında, 31 Mayıs 1965 tarihinde İstanbul’da Genel İşler İşkolunda, Türkiye Profesyonel Futbolcular Sendikası adıyla ilk sendika kurulmuştur. 1969 yılındaki Genel Kurulda ise tüzük değişikliği ile sendikanın adı “Türkiye Profesyonel Futbolcular, Antrenörler, Menajerler ve Monitörler Sendikası” olarak değiştirilmiştir; 1975 yılındaki Genel Kurulda ise “Futbol-İş (Türkiye Futbolcular, Antrenörler, Masörler Sendikası)” olarak tekrar değiştirilmiş ve Türk-İş Konfederasyonu’na üye olma kararı alınmıştır. Bu süreçte sendikal faaliyet başlattığı için kulüp yöneticileri tarafından kadro dışı bırakılan Galatasaray ve Milli takımın efsane futbolcusu Metin Kurt’u rahmet ve saygı ile anmak gerekiyor.

Amatör sporcular açısından da 70’li yıllarda Amatör Sporcular Derneği çatısı altında örgütlenme faaliyetleri yürütülmüş ve dernek bünyesinde yaklaşık 70 bin sporcuyu bünyesinde barındırmıştır¹⁵. Dernek sendikalaşma çabaları içerisindeyken 12 Eylül ile birlikte tüm faaliyetler son bulmuştur¹⁶. 12 Eylül 1980 darbesi sonrası kapatılan AFD ile tıkanan örgütlenme süreci, Spor Sen (2009) ve Spor Emek-Sen (2010) ile yeniden başlamıştır. Bu sendikalardan günümüzde faal olarak bulunan tek sendika, 2012 yılında resmi olarak kurulan ve 2013 yılında HAK-İŞ Sendikasına katılma kararı alan Futbol Çalışanları Sendikası’dır¹⁵. Bu sendika yeni bir oluşum olup yeterince üye sayısına ulaşamadığı için henüz bir gücü ve etkinliği söz konusu değildir¹⁷. Bu nedenle, profesyonel futbolcuların sendikal örgütlenme süreç ve doğasını incelemenin ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.

İlgili literatüre bakıldığında; sorunların tek bir elden çözülmesi, çalışma ve sözleşme koşullarındaki olumsuzluklarını ortadan kaldırılması, üyelerinin menfaatlerini koruması, çalışma şartları ve antrenman koşullarının iyileştirilmesi, kamp sıklığı ve sürelerinin düzenlenmesi, transfer, maaş ve primlerin zamanında ve tam ödenmesi, sakatlıklarda oluşacak ekonomik kayıpların karşılanması, hakları konusunda bilinçlendirmek ve onları sosyal ve kültürel anlamda desteklemek, iş ve sosyal güvenceler gibi yaşanan pek çok karmaşık sorunu ve çarpıklığı ortadan kaldırabilmek için sporcuların sendikalaşmalarına işaret ettikleri görülmektedir^{11, 12,16,18,19,20,21,22}.

* Bu makale,19-21 Ekim 2018 tarihleri arasında, Gürcistan-Batum’da yapılan 2nd Academıc Sports Research Congress’inde sunulan “Türkiye’de Profesyonel Futbolcuların Sendikalaşma Algıları” isimli sözel bildirinin özetidir.

Kaynaklar:

1. Kayıkçı, K. (2013), Türkiye’de kamu ve eğitim alanında sendikalaşma ve
2. öğretmen ile okul yöneticilerinin sendikalardan beklentileri, Amme İdaresi Dergisi, 46(1), 99-126.
3. Şişman, Y. (2004), Uluslararası Çalışma Normları, Anadolu Ünivesitesi AÖF Yayınları, Eskişehir, s.201
4. TDK Güncel Türkçe Sözlük. (2015).
5. http://tdk.gov.tr/index. php?option=com _bts &arama=kelime&guid=TDK.GTS.555cba4a0f2e44.85078380
6. (Erişim Tarihi: 20.05.2018).
7. Daud, Z & Tumın, S. (2013), "The Relationship Between Employees’ Need and the
8. Formation of Trade Union: The Malaysian Manufacturing Company’s Experience",
9. International Journal of Business and Social Science, 4, (13); 124-134.
10. Tekeş, M.A. (2010), Öğretmenlerin Sendikalardan Beklentileri (İstanbul Örneği),
11. Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, s.23.
12. Akcan, E. Polat, S. Ölçüm, D. (2017). Yönetici Ve Öğretmen Görüşlerine Göre Sendikal,

Faaliyetlerin Okullara Etkisi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3),1101-1119.

1. Gül, MH.(2007), Eğitim Çalışanlarının Eğitim Sendikalarına Bakışı, Beklentileri ve
2. Sendikaların Eğitim Çalışanlarına Yönelik Faaliyetleri ve Beklentileri, Yüksek Lisans,
3. Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. s.27.
4. Şaşmaz Ataçocuğu, M. Zelyurt M.K. (2016), Profesyonel Futbolda Emek-Sermaye ilişkileri:
5. Alt Liglerde Ücret, Sosyal Güvence ve Sendika Olgusu Üstüne Nitel Bir Çalışma,
6. Sportif Bakış: Spor ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 3 (2), 99-115.
7. Uluyol, O. (2014) Süper Lig Futbol Kulüplerinin Finansal Performans Analizi,
8. Journal of Yasar University, 9 (34), 5716-5731.
9. www.en.wikipedia.org/wiki/Professional_Footballers%27_Association. (Erişim Tarihi: 22.03.2018).
10. Aydın, U. Yüce, A. Yalız, D. Demirkaya, S.,(2017), Türkiye’de Profesyonel Sporcuların
11. Çalışma Koşulları ve Örgütlenme Eğilimleri, Çalışma ve Toplum Dergisi, 4(55), 1873-1912.
12. Yensi Güven, S. (2013), Türk Futbolunda Sendika, T. Çağlar (Ed.). Ankara Barosu Spor
13. Hukuku Kurulu Av. Ömer Remzi Arıkan Armağanı içinde, Ankara: Mattek Matbaacılık, 829-842.
14. Şilili futbolcular grevde,  http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/futbol/ 570321/ Silili _ futbolcular_grevde.html
15. Aydın, U. (2009). Profesyonel Spor Sendikacılığında İngiltere ve Türkiye’ye Öneriler,
16. Uluslararası Spor Araştırmaları Dergisi, 1(1), 4-18.
17. “Futbol-Sen 1. Olağan Genel Kurulu Yapıldı”, 
18.  http://www.hakis.org.tr/haberler. php?action= haber_detay&id=475 (Erişim tarihi 15 Ocak 2013)
19. Alay, S., (2007), Türkiye’de Sporcu Sendikalarının Hukuki Olarak Kurulabilirliği,
20. Sporcu Sendikalaşmasının Sporcu ve Sporda Doğurabileceği Sonuçlar, Gazi Üniversitesi
21. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 10(1), 49-58.
22. Furtun, B., (2013). Türk Hukukunda Sporcuların İş Hukuku Bakımından Değ.
23. T. Çağlar (Ed.).
24. Ankara Barosu Spor Hukuku Kurulu Av. Ömer Remzi Arıkan Armağanı içinde, Ankara: Mattek
25. Matbaacılık, Ankara,405-468.
26. Zelyurt, M.K., Şaşmaz Ataçocuğu, M. (2014a). Victims of Age Restrictions
27. in Turkish Football: A Study on the Social Consequences of the Application,
28. Turkish Journal of Sport and Exercise,
29. 16(1): 8-17.
30. Bostancı, Y. (2013), Futbol Kulüplerinin İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin
31. Yükümlülüklerinin
32. Değerlendirilmesi, T. Çağlar (Ed.), Spor Hukuku Kurulu Av. İsmail İnan Armağanı içinde,
33. Ankara Barosu: Ankara, 135-156.
34. Atalay, A. (2012). Türk Futbolunda Sendikal Süreç, Akademik Bakış Dergisi,
35. Mayıs – Haziran 30, 1-16.
36. Balcı, V. (2013), Çalışan Sporcular, T. Çağlar (Ed.), Ankara Barosu Spor Hukuku Kurulu
37. Av. Ömer Remzi Arıkan Armağanı içinde, Ankara: Mattek Matbaacılık, 191-201.
38. Nasöz, P. Demirkol, Ş. (2014), Türkiye’de Turizm Sendikalarının Sorunlarının Analizi,
39. Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi 15. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı,
40. Ankara, s. 1386.

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş