Doç. Dr. Recep Cengiz - 19 Aralık 2025 Futbol, artık yalnızca sahada oynanan bir oyun değildir; kameralarla, verilerle ve kurallarla kuşatılmış küresel bir sistemdir. Ancak bu sistem ne kadar ayrıntılı denetlenirse denetlensin, oyunun anlamını belirleyen asıl unsur hâlâ insanın verdiği ahlaki kararlardır. Kuralın doğruyu, teknolojinin adaleti garanti ettiği varsayımı; futbolu değerlerinden koparan en büyük yanılsamadır.

Futbolda artık neredeyse her şey görülüyor. Milimetrik ofsaytlar ve oyunun bağlamından kopuk müdahaleler, VAR’ın hakemi destekleyen bir araç olmaktan çıkıp oyunun belirleyicisi hâline geldiği algısını güçlendiriyor. Bu durum, futbolda “doğru karar” ile “adil karar” arasındaki farkı yeniden tartışmaya açıyor.

Kameralar, açılar, çizgiler, VAR kayıtları… Peki ya vicdan?

Onu hangi ekran yakalıyor?

Modern futbol bize şunu öğretti: “Bir pozisyon kurallara uygunsa, tartışma bitmiştir.”

Oysa asıl mesele tam da burada başlar. Çünkü futbol yalnızca kurallarla değil, “değerlerle”oynanan bir oyundur. 

Bu değerleri anlamak için üç kavramı birbirine karıştırmamak gerekir: Ahlak, etik ve fair play.

Ahlak: “Biz Böyle Öğrendik”

Ahlak, futbolcunun sahaya çıkmadan önce yanında getirdiği bagajdır. Ailesinden, çevresinden, kültüründen devraldığı doğru–yanlış anlayışıdır. Rakibe küfretmemek, formasını yere atmamak, emeğe saygı göstermek, hakemi aldatmamak veya seyirciyi yanıltmamak, ahlaki reflekslerdir. Ancak ahlakın bir sınırı vardır: alışkanlıklara dayanır. Tribünlerin “kurnazlık” diye alkışladığı bir davranış, ahlaki olarak meşrulaştırılabilir. İşte tam bu noktada ahlak, tek başına yeterli olmaz. 

Etik devreye girer: “Ama Bu Gerçekten Doğru mu?” Sorusunu sorar.

Etik, futbolun rahatsız edici sorusudur. “Kural izin veriyor olabilir ama…” diye başlayan cümlelerin alanıdır. Etik, alışılmış olanı değil, adil olanı sorgular. Etik bakış açısı şunu kabul eder: Bir davranış kural dışı olmayabilir; fakat hakkaniyetsiz olabilir. İşte etik, futbolu sadece kazanma oyunu olmaktan çıkarıp, anlamlı bir mücadeleye dönüştürür. 

Bu süreçte, Fair Play: Kararın Sahadaki Hâlidir.

Fair play, ahlakın içselleştiği, etiğin eyleme dönüştüğü noktadır. Ne tribün ne hakem ne de VAR varken verilen karardır. Yani fair play, izlenmediğini bildiğin anda nasıl davrandığınla ilgilidir.

Örneğin, Süper Lig’de oynanan bir maçta, savunma oyuncusu sakatlanıp yerde kalırken oyun devam ediyor. Top hücumcunun önüne düşüyor; karşısında yalnızca kaleci vardır. VAR devrede, ofsayt yok, hata yok, her şey “temiz”. 

Gol atılıyor.

Hakem orta noktayı gösteriyor. Tribünler seviniyor. Kural kitabı suskun, VAR sessizdir.

Peki, bu gol doğru mudur?

Ahlak açısından bakıldığında “oyun durmadıysa devam edilir” diyenler çıkar. 

1. açıdan ciddi bir sorun vardır: Rakibin sakatlığı üzerinden avantaj sağlanmıştıFair play’in bakış açısı nettir: Topun dışarı atılması gerekirdi.

Bu tür pozisyonlarda bilerek gol atmayan, hatta rakibin gol atmasına izin veren futbolcuların hâlâ saygıyla anılması tesadüf değildir. Çünkü futbol hafızası, atılan gollerden çok, atılmayanlarıkaydeder.

Ayrım tam olarak buradadır.

• Ahlak, “alışılmış olan”ı temel alır.
• Etik, “adil olan”ı sorgular.
• Fair play, “doğru olan”ı seçer.

VAR çizgiyi çizer, kural ihlalini bulur. Ama adaleti ölçemez. Onu ölçen tek şey, sahadaki insanın verdiği vicdani karardır.

Özetle futbolda her şey “izleniyor” olabilir. Ama hâlâ her şey “ölçülemiyor”. Kazanmak tabelaya doğru kalmak hafızaya yazılıyor.

Asıl soru şudur:

VAR’ın onayladığı bir golü, vicdan iptal edebilir mi?

Futbolun gerçek sınavı tam da bu sorunun cevabında gizlidir.

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş