Yrd.Doç.Dr.Lale Orta- 12 Ağustos 2012  Bir futbol maçının zevkli, heyecan verici, Fair Play ilkeleri içersinde, bol gollü geçmesinde ve bitmesinde veya düzensiz, olaylı, kavgalı bir hava içersinde oynanmasında hakemin rolü son derece önemlidir.

Bu çalışma;  Cambridge Üniversitesi’nin 23-25 Temmuz 2012 tarihinde düzenlediği 3. Uluslararası Spor Toplum Konferansı’nda virtual bildiri olarak sunulmuş ve İİB International Refereed Academic Social Sciences Journal  July-August-September 2012 Volume: 03 Issue:06’da makale olarak yayınlanmıştır.

Lale ORTA¹, Yalçın BESIKTA޹, Ali KIZILET²

¹Okan Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, Spor Yönetimi Bölümü

²Marmara Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

Özet:

Dünya futbolunun en üst kurumu olan FIFA; Futbol Oyun Kurallarının tüm dünyada standart bir yaklaşımla yorumlanmasını amaçlamaktadır. Böylece futbolda; hakeme, medyaya, futbolcuya, yorumcuya, seyirciye ve yöneticiye göre farklı yorumları ortadan kaldırmak istemektedir. Bu amaçla, Dünya Futbol Federasyonları Birliği FIFA tarafından hazırlanarak ülke federasyonlarına 24 maç pozisyonu gönderilmiş ve bu pozisyonlarda hakemler tarafından verilmesi istenen kararlar belirtilmiştir.

Araştırmamız; 2007–2008 futbol sezonu için, Türkiye’nin çeşitli illerinden gelerek Süper Lig, Süper Lig Yardımcı, A Klasman, B Klasman C Klasman ve C Klasman Yardımcı Hakem Kadrolarına Yükselme Kurslarına katılan 336 hakem üzerinde uygulanmıştır. Araştırmaya katılan hakemlere; araştırma ile ilgili ayrıntılı bilgi verildikten sonra, değerlendirme kâğıtları dağıtılmıştır. 24 pozisyondan oluşan FIFA görüntüleri tek tek izlettirilerek, her pozisyondan sonra pozisyonla ilgili yorumlarının kâğıtlara işaretlenmesi istenilmiştir. Pozisyon görüntüleri çok net olup, herkesin rahat görebileceği dev ekranlardan hakemlere izlettirilmiştir. Değerlendirme kâğıtları, her pozisyonla ilgili teknik ve disiplin kararı olmak üzere iki bölümden oluşmuştur. Değerlendirme formu üzerindeki teknik kararlarının dört, disiplin kararlarının ise 3 yanıt seçeneği bulunmaktadır. Teknik kararlar; “Faul Yok”, “Endirekt Serbest Vuruş”, “Direkt Serbest Vuruş” ve “Penaltı” seçeneklerinden, Disiplin Kararları ise; “Kart Yok”, “İhtar” ve “İhraç” seçeneklerinden oluşmaktadır. Hakemlerin her pozisyon için verdikleri kararların yüzdeleri hesaplanmış ve yorumlar bu değerler üzerinden yapılmıştır. 24 pozisyondan oluşan FIFA görüntüleri ile ilgili araştırmaya katılan 336 hakemin verdikleri yanıtlar değerlendirildiğinde; hakem başına düşen doğru yanıt ortalaması 14, yanlış yanıt ortalaması ise 10’dur. Futbol Hakemlerinin hatalı karar vermelerinin çok çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlardan bazılarını ele aldığımızda; eğitim eksikliği, maç sırasında iyi pozisyon alamamaları, pozisyona uzak kalmaları, yorgunluk, seyirci baskısı, medya baskısı, futbolcu baskısı, pozisyonu yanlış algılama ve yorumlama, kural bilgisinin yetersizliği, vd. sayılabilir. Bu nedenler çok çeşitlilik gösterebilir. Hakemlerin hatalı karar verme nedenleri hakkında, bugüne kadar var olan genel kanı, daha çok hakemlerin maçlarda yaşadığı olumsuz koşullara bağlı olduğu yönündeydi. Bu çalışmamız; maçlarda yaşanan bütün bu olumsuz koşullar ortadan kaldırıldığında ve hakemlere ekran başında kuralları çok net olan pozisyonlar izlettirildiğinde, verdikleri kararların da standart olmadığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler: Futbol, Hakem, FIFA, Oyun Kuralları, Maç Pozisyonları, Hakem Yorumları

GİRİŞ

Bir futbol maçının zevkli, heyecan verici, Fair Play ilkeleri içersinde, bol gollü geçmesinde ve bitmesinde veya düzensiz, olaylı, kavgalı bir hava içersinde oynanmasında hakemin rolü son derece önemlidir (Orta, 2002a). Hakemlik; bilgi, deneyim, eğitim, yeterlilik, kişilik, kondisyon ve konsantrasyon gerektirir. Hakem; düzgün yaşantısı, dürüst kişiliği ile psikolojiden ve sosyolojiden anlayan, insanın bireysel ve toplumsal davranışlarını yorumlayabilen, saha içindeki ve dışındaki hareketleriyle örnek olması gereken kişidir (Orta, 2002b).

Dünyada futbol hakemliğinin başlangıcı futbolun başlangıcına ve yayılmasına paralel bir seyir izlemiştir. 1819 yılına kadar maçlarda takım kaptanları hakemlik yapmışlardır (San, Unsi and Var, 1963). Hakemlik kurumunun ilk defa İngiltere’de oluştuğunu (Orta, 2002) ve 1880’li yıllarda kurumsallaşmaya başladığını tespit ediyoruz (Lineker, 1994). Futbol oyunundaki tüm değişiklikler hakemliği de etkilemiştir. 1881 yılında oyun kurallarının içinde ilk defa hakemden söz edilmiştir (Babacan, 1972). 1890 yılından itibaren hakemler karşılaşmalarda tek yetkili olmuşlardır (Artun, 1992).

Futbol Kurallarının sistematize edilmesi ve yayınlanması 1896 yılında gerçekleşmiştir. Böylelikle tüm dünyada ortak uyum oluşturulmaya çalışılmıştır (Baba, 1992). Türkiye’deki hakemlik 1900 yılından sonra, futbolu bırakanların hakem olmasıyla gelişmeye başlamıştır (Tezcan, 1964).

Oyun kurallarının sık değiştirilmesi (FIFA Magazine, 1997) ile birlikte hakem hatalarının artması, futbolun en önemli unsurunu oluşturan hakemlere gereken önemin verilmediği sonucunu ortaya çıkarmıştır.  1990 yılından itibaren FIFA (Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği)  ve IFAB (Uluslararası Futbol Birliği Kurulu)  bu konu üzerinde çalışarak çeşitli adımlar atmışlardır (Orta, 2008). Bu yıllardan itibaren FIFA tarafından futbol oyununun kurallarının uygulanmasındaki birliğin ve standardın sağlanması için kurallarla ilgili birçok kaynak çalışması yapmıştır (Laws of the Game,1995; 1996; 2003).

Son yıllarda hakemler ve yardımcı hakemlerle ilgili artan sayıda araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmalar, özellikle hakemlerin fiziksel yeterlilikleriyle ilgilidir. Bu alandaki çalışmalarda metabolik streslerin hakemlerin oyun esnasında kuralları uygulama performansları üzerindeki etkilerini araştırmışlardır (Krustrup, Mohr and Bangsbo, 2002; Castagna, Abt and D’ottavio, 2007; Bird, Nevill and Castagna, 2006).  Hakemlerin fiziksel özellikleriyle ilgili araştırmaların yanısıra psikolojik yeterlilikleri alanında da bir çok çalışma vardır. Bu çalışmalarda da psikolojik streslerin performansları üzerine etkileri ve psikolojik stresleri yönetebilme becerileriyle ilgilidir (Mascarenhas and Plessner, 2006).

Ayrıca hakemlerin davranış modelleri ve algılama kapasiteleriyle ilgili az sayıda olsa da ilgili araştırmalar vardır.

İtalya Futbol Ligi olan Seri A’da görev yapan hakemlerin davranışlarının analiz edildiği Futbol hakem kararlarının ekonometrik analizi incelenmiştir. Bu çalışmada seyirciler tarafından hakemler üzerinde sosyal basınç uygulandığı ve bunun sonucunda da ev sahibi takımlar lehine kayırmacılık yapıldığından bahsedilmektedir (Springer and Verlag, 2007).

Futbol oyuncuları tarafından adaletsizliğin algısı ve hakemlerin hata tipleri adlı yapılan çalışmada; futbolda oyuncular üzerinde adaletsiz olarak algılanan hakem kararlarının etkisi araştırılmıştır (Canovas, Reynes and Ferrand, 2008).

Benzer çalışmalarda farklı çevresel faktörlerin hakemlerin performansları üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Bu çalışmaların birinde futbol seyircinin sebep olduğu stress faktörünün (Downward and Jones, 2007; Balmer, Nevill, Ward and Fairclough, 2007; Johnston, 2008), bir diğerinde de yükseltinin hakem performansı üzerindeki etkileri araştırılmıştır (Kızılet, Kızılet, Topsakal and Orta, 2009)

Hakem performansının temel ölçütlerinden bir diğeri de karar vermelerindeki doğruluk ve tutarlılıktır. Bu konuda yapılmış birçok araştırma vardır (Catteeuw, Helsen, Gils and Wagemans; ; Mac Mahon, Helsen, Starkes and Weston, 2007). Bu araştırmalarda da temel vurgu hakemlerin kararlarındaki doğru sayısının performansını olumlu etkilediğidir.

Futbol Hakemlerinin hatalı karar vermelerinin çok çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; eğitim eksikliği, iyi pozisyon alamamaları, pozisyona uzak kalmaları, yorgunluk, seyirci baskısı, medya baskısı, futbolcu baskısı, futbolun parasallaşması/profesyonelleşmesine bağlı futbolcu yaklaşımı ve aldatmaya yönelik eylemleri, hakemlerin pozisyonu yanlış algılama ve yorumlamaları, kural bilgisinin yetersizliği, vd. sayılabilir (Orta and Söğütçü, 2004).

Bu nedenler çok çeşitlilik gösterebilir. Hakemlerin hatalı karar verme nedenleri hakkında, bugüne kadar var olan genel kanı, daha çok hakemlerin maçlarda yaşadığı olumsuz koşullara bağlı olduğu yönündeydi. Bu çalışmamız; maçlarda yaşanan bütün bu olumsuz koşullar ortadan kaldırıldığında, hakemlere ekran başında çok net pozisyonlar izlettirildiğinde, kararlarının standart olup olmadığını ölçmeyi amaçlamaktadır.

MATERYAL – METOD

Çalışmaya Katılan Gruplar

Araştırma; 2007–2008 futbol sezonu için, Türkiye’nin çeşitli illerinden gelerek Süper Lig, Süper Lig Yardımcı, A Klasman, B Klasman C Klasman ve C Klasman Yardımcı Hakem Kadrolarına Yükselme Kurslarına katılan 336 hakem üzerinde uygulanmıştır (Tablo 1).

“Yükselme Kurslarına” Merkez Hakem Kurulları tarafından, Türkiye’nin tüm bölgelerindeki en başarılı hakemler davet edilmektedir. Çalışmamıza; 27 A Klasman Hakem adayı, 3 Bayan B klasman Hakem adayı, 31 B Klasman Hakem adayı, 56 C Klasman Hakem adayı, 191 C Klasman Yardımcı Hakem adayı, 9 Süper Lig Hakem adayı, 19 Süper Lig Yardımcı Hakem adayı olmak üzere 336 kişi katılmıştır (Tablo 2).

Tablo 2:  Klasmanlara Aday Hakem Sayıları

Çalışmamız; hakemlerin pozisyonlardaki yorum başarısını da ortaya koyduğundan, klasman yükselmelerinde de dikkate alınmıştır. Testlere katılan hakemlerin onayları alınmıştır.

Araştırma Yöntemi

Araştırmamız, Dünya Futbol Federasyonları Birliği (FIFA)’nin 2007 yılında hazırladığı 24 maç pozisyonu görüntüsünden oluşmaktadır. Dünya futbolunun en üst kurumu olan FIFA; Futbol Oyun Kurallarının tüm dünyada standart bir yaklaşımla yorumlanmasını amaçlamaktadır. Böylece futbolda hakeme, medyaya, futbolcuya, yorumcuya, seyirciye, yöneticiye ve diğerlerine göre olan birçok farklı yorumu ortadan kaldırmak istemektedir. Pozisyon görüntüleri çok net olup, herkesin rahat görebileceği dev ekranlardan hakemlere izlettirilmiştir. Araştırmaya katılan hakemlere; araştırma ile ilgili ayrıntılı bilgi verildikten sonra, değerlendirme kâğıtları dağıtılmıştır. 24 pozisyondan oluşan FIFA görüntüleri tek tek izlettirilerek, her pozisyondan sonra pozisyonla ilgili yorumlarının kâğıtlara işaretlenmesi istenilmiştir. Değerlendirme kâğıtlarında her pozisyonla ilgili teknik ve disiplin kararı olmak üzere iki bölüm bulunmaktadır. Değerlendirme Formu üzerindeki teknik kararlarının dört, disiplin kararlarının ise 3 seçeneği bulunmaktadır. Teknik kararlar; “Faul Yok”, “Endirekt Serbest Vuruş”, “Direkt Serbest Vuruş” ve “Penaltı” seçeneklerinden, Disiplin Kararları ise; “Kart Yok”, “İhtar” ve “İhraç” seçeneklerinden oluşmaktadır. 2007–2008 futbol sezonu için, Türkiye’nin çeşitli illerinden gelerek Süper Lig, Süper Lig Yardımcı, A Klasman, B Klasman C Klasman ve C Klasman Yardımcı Hakem Kadroları için Yükselme Kurslarına katılan 336 hakeme yöneltilen, FIFA’nın hazırladığı maç pozisyonlarının çözümlemeleri şöyledir:

1- Futbolcu yerden kayarak, rakibin sağlığını tehlikeye atacak bir biçimde, ayağının biri havadan gelerek rakibine müdahale ediyor.

2-  Ceza sahası içinde, oyuncu rakibini dizi ile engelliyor.

3- Oyuncu taç çizgisi yanından kaleye yönelen rakibinin önüne geçerek, kalçası ile rakibini durduruyor.

4- Rakip ceza sahası içinde oyuncu düşüyor. Oyuncuya temas yok fakat oyuncu kendini aldatmak amacıyla bırakmıyor.

5- Gole giden oyuncu rakip ceza sahası dışında, rakibi tarafından arkadan çekilerek düşürülüyor.

6- Oyuncu rakibinin bacağına orta sahada tekme atıyor.

7- Oyuncu rakip ceza alanı içinde penaltı beklentisiyle kendini abartılı bir şekilde yere bırakıyor.

8- Kale alanı içinde, bariz gol şansına sahip topa vurmak üzere olan oyuncuya arkadan müdahale yapılıyor.

9- Oyuncu rakibinin ayağındaki topu almak için kayarak müdahale ediyor. Topa dokunamıyor fakat rakibinin ayaklarına dokunuyor. Kayarak müdahalesi rakibinin sağlığını tehlikeye atacak şiddette değil.

10- Kaleciden dönen topa, kaleci ile birlikte rakip oyuncu hamle yapıyor. Top,  her iki oyuncunun ortasında bulunuyor.

11- Oyun alanının içinden taç çizgisinin dışına doğru yerden kayıyor ve rakibine oyun alanının dışında müdahale ediyor. Hareket tamamen rakibe yapılıyor ve rakibi yaralayıcı nitelikte.

12- Kaleci; ceza alanı içersinde, topu kendinden kurtarmayı başaran rakip oyuncunun ayaklarına atlayarak oyuncuyu düşürüyor. Pozisyonda bariz gol şansı yok.

13-  Futbolcu yerden kayarak, topla oynamaya niyeti olmadan fakat rakibin sağlığını tehlikeye atmayacak bir biçimde, rakibine müdahale ediyor.

14- Ceza sahası içinde, oyuncu topla rakibi arasına girerek temaslı bir biçimde engelliyor.

15- Oyuncu topla ilerleyen rakibini formasından çekerek durduruyor.

16- Oyuncu topsuz alanda, rakibin bacağına arkadan tekme atıyor.

17- Oyuncu rakip ceza alanı içinde, hakemi aldatmak ve haksız kazanım elde etmek için kendini yere bırakıyor.

18- Ceza sahası içinde, rakip kaleye giden ve bariz gol şansına sahip oyuncuya arkadan faul yapılıyor.

19- Bariz bir rakip atağını önlemek amacıyla, topu eliyle keserek rakibin topla buluşmasını engelliyor.

20- İki rakibin ortasında olan topa, her iki oyuncuda yerden kayarak geliyor. Bir oyuncu ayağını rakibinden sakınmayarak dizine yaralayıcı bir biçimde vuruyor.

21- Ceza alanı içinde rakibine arkadan yüklenerek, omzuyla itiyor.

22- Kaleci; ceza sahası ön çizgisine kadar gelerek, rakibine kontrolsüz giriyor.

23- Topu rakibinden kurtaran oyuncuya kayarak müdahale yapılıyor.

24- Ceza sahası içinde, bariz gol şansına sahip bir oyuncuya arkadan müdahale yaparak düşürülüyor.

İSTATİSTİKSEL YÖNTEM

Hakemlerin bölgelere göre dağılımları, verdikleri kararların yüzdeleri hesaplanmış ve yorumlar bu değerler üzerinden yapılmıştır.

BULGULAR

Çalışmamıza katılan 336 hakemin aday oldukları hakem klasmanlarına göre sayıları ve yüzde oranları Tablo 3’te gösterilmiştir. 

Tablo 3:  Klasmanlar Aday Hakem Sayıları ve Yüzde  Oranları

24 pozisyondan oluşan FIFA görüntüleri ile ilgili araştırmaya katılan 336 hakemin verdikleri yanıtlar değerlendirildiğinde; hakem başına düşen doğru yanıt ortalaması 14, yanlış yanıt ortalamasının ise 10’dur (Tablo 4).

Tablo 4: Türkiye Profesyonel Liglerinde Görev Yapan Hakemlerinin FIFA Pozisyon Değerlendirmeleri

Hakemler; yerden kayarak, rakibin sağlığını tehlikeye atacak bir biçimde, rakibine müdahale edilen bir pozisyon için % 98,2 oranında direkt serbest vuruş cezası verirken, bu pozisyonun disiplin kararı uygulamasında aynı yüksek yüzdeyi yakalayamamışlardır. Kırmızı kart gösterilmesi gereken bir pozisyonda hakemlerin % 58,7’si oyuncuyu oyun alanından ihraç edememiştir.

Hakemler, ceza sahası içinde, oyuncunun rakibini dizi ile engellediği bir pozisyonda % 76,6 oranında doğru karar olan penaltıyı vermişlerdir. Disiplin cezası uygulamasında futbol hakemlerimiz % 96,3 oranında doğru yanıtlayarak kart göstermemişlerdir.

Hakemler; taç çizgisi yanından kaleye yönelen rakibini önüne geçerek kalçası ile durduran oyuncunun pozisyonunda % 93,7 oranında doğru karar olan direkt serbest vuruş kararını vermişlerdir. Pozisyonun disiplin cezası kısmında ise; hakemlerin % 32,9 disiplin cezası yok derken, %  65,2’si ihtar olarak yanıtlamıştır. Kart gösterilmesi gereken bir pozisyonda hakemlerimizin % 32,9’u yalnızca serbest vuruş vererek oyuncuya sarı kart göstermemişlerdir.

Türkiye Futbol Liglerinde yaşanan en büyük sorunlardan birini de aldatmacalar oluşturmaktadır. Rakip ceza sahası içinde düşen oyuncu için “ihlal yok” olan doğru yanıtının oranı % 71,4’tür. Hakemler disiplin cezası uygulamasında kart gösterilmemesi gereken  pozisyon için % 43,6 oranında sarı kart göstermiştir.

Gole giden oyuncu rakip ceza sahası dışında rakibi tarafından arkadan çekilerek düşürülüyor. % 98,8 direkt serbest vuruş kararı ve % 97,9 oranında ihraç kararı vermişlerdir. Hakemler; bariz gol şansı pozisyonunda, hem teknik hem de disiplin kararında yüksek doğru yüzdesi yakalamışlardır.

Rakibinin bacağına orta sahada tekme atılan pozisyonda % 95,5 direkt serbest vuruş olarak yanıtlanmıştır. Hakemlerin % 26,9’u pozisyonu yanlış yorumlayarak oyuncuyu ihraç etmemiştir.

Oyuncu rakip ceza alanı içinde penaltı beklentisiyle kendini abartılı bir şekilde yere bırakıyor. Hakemlerin % 88,9 oyuncuya faul yapılmadığı görüşünde olmasına karşın, yalnızca % 59,6’sı hakemi aldatmadan dolayı oyuncuya sarı kart gösterilmesi görüşündedir. Bu pozisyon hakemler tarafından % 40,4 oranında yanlış yorumlanmıştır.

Kale alanı içinde, bariz gol şansına sahip oyuncuya topa vurmak üzereyken arkadan müdahale yapılıyor. Pozisyonu % 90,8 oranında direkt serbest vuruş ve penaltı olarak değerlendiren hakemlerin yalnızca % 60’ı oyuncuyu ihraç etmiştir. Bu pozisyonu hakemlerin % 40’ı yanlış yorumlanmıştır.

Oyuncu rakibinin ayağındaki topu almak için kayarak müdahale ettiği pozisyonda topa dokunamıyor fakat rakibinin ayaklarına dokunuyor. Rakibinin sağlığını tehlikeye atacak şiddette olmayan müdahalesinde hakemlerin % 93’si direkt serbest vuruşu verirken, yalnızca % 69,3’ü ihtar vermişlerdir. Hakemler % 30,7 oranında oyuncuya sarı kart göstermeyerek bu pozisyonu yanlış yorumlamışlardır.

Kaleciden dönen topa, kaleci ile birlikte rakip oyuncunun hamle yaptığı pozisyonda hakemlerin % 90,4’ü ihlal yok ve % 98,2’si disiplin cezası yok diyerek yüksek oranda doğru yorumlamışlardır.

Oyun alanının içinden taç çizgisinin dışına doğru, yerden kayarak yaralayıcı bir biçimde rakibine oyun alanının dışında müdahale edilen pozisyonda, hakemler % 77’6 oranında temasın oyun alanının dışında olduğunu tespit ederek doğru yanıtlamıştır. Disiplin cezasında ise hakemler arasında büyük görüş ayrılığını tespit ediyoruz. Hakemlerin % 48,3’ü bu pozisyona sarı kart verirken, yalnızca % 34’ü doğru yanıt olan kırmızı kartı gösterebilmiştir. % 17,7’si ise bu pozisyonda kartı gerekli görmemiştir.

Bariz gol şansı olmayan oyuncunun ayaklarına atlayarak düşüren kalecinin pozisyonunda hakemler % 93’4 oranında penaltı diyerek teknik cezayı doğru yanıtlamışlardır. Disiplin cezası uygulamasında ise; % 37,9 disiplin cezası yok derken, % 59,8’i  İhtar diyerek doğru yorum yapmışlardır.  Bu pozisyonda hakemler % 40,2 oranında yanlış kart uygulamasında bulunmuşlardır.

Futbolcu yerden kayarak, topla oynamaya niyeti olmadan fakat rakibin sağlığını tehlikeye atmayacak bir biçimde, rakibine müdahale ettiği pozisyonun teknik ceza kısmında hakemlerin % 96,4’ü  direkt serbest vuruş vererek doğru teknik ceza uyguladıkları halde, pozisyonun disiplin cezası kısmında  doğru yorum yapanların oranı yalnızca % 51,9’dur. Hakemlerin % 46,3’ü bu pozisyonda oyuncuyu ihraç ederek yanlış yorum getirmişlerdir.

Ceza sahası içinde, oyuncunun topla rakibi arasına girerek temaslı bir biçimde rakibini engellediği pozisyonun teknik ceza kısmında, hakemlerin % 40,1 direkt serbest vuruş ve penaltı olarak doğru yanıtlanmıştır. Pozisyonun disiplin cezası kısmında doğru yanıt olan ihtar oranının % 24,4 olarak oldukça düşük olduğunu tespit ediyoruz. Hakemlerin % 74,2’si bu pozisyonda disiplin cezası olmadığı yorumunu yapmışlardır.

Oyuncunun topla ilerleyen rakibini formasından çekerek durdurduğu pozisyonun hakemler tarafından büyük yüzde ile doğru yorumlandığını tespit ediyoruz. Hem teknik ceza hem de disiplin cezası uygulaması açısından hakemlerin bu konuda ortak görüş birliğine vardıkları ender pozisyonlardan birini oluşturmaktadır. Hakemlerin % 98,5 direkt serbest vuruş ve % 94,9’u İhtar vererek bu pozisyonda standardı yakalamışlardır.

Oyuncu topsuz alanda, rakibin bacağına arkadan tekme attığı pozisyonda, hakemlerin % 98,5’i direkt serbest vuruş ve % 76,5’i ihraç seçeneğiyle doğru yorumlamışlardır. Hakemlerin % 23,5’i bu pozisyonda oyuncuyu ihraç edememiştir.

Oyuncu rakip ceza alanı içinde, hakemi aldatmak ve haksız kazanım elde etmek için kendini yere bıraktığı pozisyonda hakemlerin % 19,7’si yanılarak penaltı kararı vermişlerdir.  Pozisyonun disiplin cezası kısmında oyuncuya aldatmadan dolayı ihtar veren hakemlerin oranı ise % 70,2.

Ceza sahası içinde, rakip kaleye giden ve bariz gol şansına sahip oyuncuya arkadan faul yapıldığı pozisyonda hakemlerin yalnızca % 70,4’ü doğru yanıt olan penaltıyı işaretlemişlerdir. Hakemlerin % 25,4’ü pozisyonda ihlal yok demişlerdir. Pozisyonun disiplin cezası kısmında doğru seçenek olan ihraç seçeneğini hakemlerin yalnızca % 54,7’si işaretlemiştir. Hakemlerin % 45,3’ü pozisyonu yanlış yorumlamıştır.

Türkiye’de hakemler tarafından ortak yorumlanabilen pozisyonlardan biri de, bariz bir rakip atağını önlemek amacıyla, topu eliyle keserek rakibin topla buluşmasını engellenmesi konusunun olduğunu tespit ediyoruz. Bu pozisyonda hakemlerin % 97,6’sı direkt serbest vuruş ve % 93,3’ü ihtar seçenekleriyle pozisyonu doğru yorumlamışlardır.

İki rakibin ortasında olan topa, her iki oyuncunun yerden kayarak geldiği ve bir oyuncunun ayağını rakibinden sakınmayarak diğerinin dizine rakibini yaralayıcı bir biçimde vurduğu pozisyonda hakemlerin % 93,1’i direkt serbest vuruşu verirken, yalnızca % 55,8’i doğru yanıt olan ihraç yorumunu yapabilmiştir. Hakemlerin 44,2’si bu pozisyonda atılması gereken oyuncuyu oyun alanından ihraç edememiştir.

Ceza alanı içinde rakibine arkadan yüklenerek, omzuyla ittiği pozisyonda hakemlerin % 94’ü doğru seçenek olan penaltı olarak yanıtlanmıştır. Bu pozisyonda hakemlerin % 20’si oyuncuya kart göstererek yanlış yorum yapmışlardır.

Kalecinin ceza sahası ön çizgisine kadar gelerek, rakibine kontrolsüz girdiği pozisyonda, hakemlerin % 93,7’si doğru yanıt olan penaltıyı seçtikleri halde, yalnızca % 50’si oyuncuyu ihraç edebilmiştir.

Topu rakibinden kurtaran oyuncuya kayarak müdahale yapılan pozisyonda, hakemlerin % 96,4’ü direkt serbest vuruş ve  % 90,6’sı ihtar seçenekleriyle ortak yorumu yakalayabilmişlerdir.

Ceza sahası içinde, bariz gol şansına sahip bir oyuncuya arkadan müdahale yaparak düşürülen pozisyonda hakemlerin % 82,4’ü direkt serbest vuruş ve penaltı olan doğru kararı verirken yalnızca % 57,9’u oyuncuyu ihraç edebilmiştir.

336 hakemin FIFA görüntülerine verdikleri yanıtlar her bir pozisyon için değerlendirildiğinde verilen yanıtların yüzdeleri Tablo 5 ve Tablo 6’da gösterilmiştir.

Tablo 5: Türkiye Profesyonel Liglerinde Görev Yapan 336 Hakemin 24 FIFA Pozisyonu İçin Verdikleri Teknik Karar Değerlendirmeleri

Tablo 6: Türkiye Profesyonel Liglerinde Görev Yapan 336 Hakemin 24 FIFA Pozisyonu İçin Verdikleri Disiplin Kararlarının Değerlendirmeleri

SONUÇ

Futbol Hakemlerinin hatalı karar vermelerinin çok çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlardan bazılarını ele aldığımızda; eğitim eksikliği, maç sırasında iyi pozisyon alamamaları, pozisyona uzak kalmaları, yorgunluk, seyirci baskısı, medya baskısı, futbolcu baskısı, pozisyonu yanlış algılama ve yorumlama, kural bilgisinin yetersizliği, vd. sayılabilir. Bu nedenler çok çeşitlilik gösterebilir. Hakemlerin hatalı karar verme nedenleri hakkında, bugüne kadar var olan genel kanı, daha çok hakemlerin maçlarda yaşadığı olumsuz koşullara bağlı olduğu yönündeydi. Bu çalışmamız; maçlarda yaşanan bütün bu olumsuz koşullar ortadan kaldırıldığında, hakemlere ekran başında çok net pozisyonlar izlettirildiğinde verdikleri kararların da standart olmadığını ortaya koymaktadır.

24 pozisyondan oluşan FIFA görüntüleri ile ilgili araştırmaya katılan 336 hakemin verdikleri yanıtlar değerlendirildiğinde; hakem başına düşen doğru yanıt ortalamasının 14; yanlış yanıt ortalamasının ise 10 olduğu tespit edilmiştir.

FIFA pozisyonlarını soru bazında ele alarak değerlendirdiğimizde;   hem teknik hem de disiplin kararını doğru yorumlayan hakemlerin oranı yalnızca % 58’iken,   teknik ve/veya disiplin kararından birini veya ikisini birden yanlış yorumlayanların oranı % 42’dir.

Hakemlerin 24 pozisyon için verdikleri teknik kararlardaki doğruluk oranları % 83,5 disiplin kararlarındaki doğruluk oranı ise % 67,7’dir.

Hakemlerin en büyük sorunlarından birinin disiplin cezası uygulamaları olduğu açıkça görülmektedir. İhtar uygulaması gerektiren 10 pozisyon ele alındığında, % 32,1 oranında kart gösterilmeyerek yanlış uygulama yapıldığını tespit ediyoruz.

Hakemlerin ihraç uygulamasında da sorun yaşadıkları görülmektedir.  İhraç verilmesi gereken 10 pozisyonda, % 39,9’u hatalı karar vererek oyunculara kırmızı kart göstermemişlerdir. Hakemlerin kırmızı kartı doğru gösterme oranı ise; % 60,1’dir.

Türkiye Liglerinde maç yöneten hakemlerin ortak uyguladıkları ihtar pozisyonları; arkadan çekilen rakipler, topun rakipten kurtarıldıktan sonra arkadan yapılan kayarak müdahaleler ve rakibe bir topun gitmesini önlemek için elle kesilmesi durumunda sarı kart uygulamaları olduğunu tespit ediyoruz.

Hakemler, kart gerektirmeyen 4 pozisyonda % 82,7 oranında doğru yüzdesi yakalamışlardır.

Faul olmayan 3 pozisyonu hakemlerin % 79,8’i doğru yorumlarken, % 20,2’si de olmayan faulü vererek yanlış yorum yapmışlardır.

Endirekt serbest vuruşun verilmesini gerektiren 2 pozisyonda hakemlerin yalnızca % 36,9’u doğru yanıt seçeneğini işaretlemişlerdir. Endirekt serbest vuruşu gerektiren bu iki pozisyonda % 47,7’si ihlal olmadığı şeklinde görüş bildirmişlerdir. Bu da hakemlerin aldatmacalara yönelik hareketleri doğru değerlendiremediklerini ortaya koymaktadır.

Futbol maçlarının başarılı bir şekilde yönetilebilmesi; yapılan hata oranlarının azaltılması ve standart yönetim anlayışının geliştirilmesiyle mümkün olabilecektir. Hakemlerin pozisyonlar üzerinde görüş birliğinde olmaması, farklı yorumlamaları, gerek aynı maç içinde, gerekse maçlar arasında farklı uygulamalar yaptıklarının en somut göstergesi durumundadır.

UEFA tarafından EURO 2012’de çizgi teknolojisine alternatif olarak uygulamaya konulan çizgi hakemlerinin ilk kez görev almasına karşın, insan hatası faktörünü ortadan kaldıramamıştır. Futbolda; görüntülü teknolojiden yararlanılmadığı sürece, hataların olmaması mümkün değildir. Spesifik hatalarda yapılacak teknolojik yardım hem hakemlere hem de takımlara katkı sağlayacaktır.

KAYNAKÇA

ARTUN, T.Ü. and et all. (1992). Türk Futbol Tarihi (Ed. E.Arıpınar), C.I, Grafik Sanatlar Printing    House, İstanbul,  p.10.

BABA, N. (1939). Beynelmilel Futbol Kaideleri ve Kaideler Hakkında Sorgular-Cevaplar, Beden Terbiyesi Genel Direktörlüğü Neşriyatı Futbol No.2, Ankara, p.3.

BABACAN, D. (1972). Futbol ve Hakem, Türkiye Futbol Federasyonu Eğitim Yayınları: 4, S.14, İstanbul.

BALMER, N. J.NEVILL, ALAN M.,L., ANDREW M.,WARD, P.,WILLIAMS, A. M.,FAIRCLOUGH, S. H. (2007). Influence of Crowd Noise on Soccer Refereeing Consistency in Soccer, Journal of Sport Behavior, Vol. 30 Issue 2, 130-145,

BIRD, M.,S.,NEVILL,A., CASTAGNA, C. (2006). The effect of match standart and referee experience on the objective and subjective match workload of English Premier League Refereeseston, Journal of Science and Medicine in Sport, 9, 256-262

CASTAGNA, C., ABT,G., D’OTTAVIO, S. (2007). Physical aspect of soccer refereeing Performance and Training, Sport Medicine 37(7) 625-646

CATTEEUW, P., HELSEN,W., GILS, B., WAGEMANS, J. (2009). Decision-making skills, role specifity and deliberate practice in elite association football referees, Journal of Sports Sciences; 27(11) 1125-1136

DOWNWARD, P., JONES, M. (2007). Effects of crowd size on referee decision: Analysis of the FA Cup, Journal of Sports Science, 25(14), 1541-1545

COOPER, K., (ED), (1997). FIFA Magazine, Published Bimonthly by Federation Internationale de Football Association, No. 45pages: 6-13.

KIZILET, A., KIZILET, T., TOPSAKAL, N., ORTA, L. (2009). Physical And Physiological Profile Of Elite Soccer Referees In Preparative; On At Hıgh Altitude, 14th Annual Congress of the European College of Sports Science, Oslo, Norway,

KRUSTRUP P, MOHR, M, BANGSBO, J. (2002). Activity profile and physiological demands of top-class soccer assistant refereeing in relation to training status. J SportsSci. 20(11):861-71.

LAWS OF THE GAME (1995). Federation Internatıonale de Football Association, Zurich, page:15.

LAWS OF THE GAME (1996). Federation Internatıonale de Football Association, Zurich, page: 17.

LAWS OF THE GAME (2003). Federation Internationale de Football Association, Zurich, page: 16.

LINEKER, G., ED: RADNEDGE, K. (1994). The Ultimate Encyclopaedia of Soccer, Carlton THodder&Stoughton Boks Ltd., London,  pp: 11-12.

MACMAHON, C., HELSEN,W., STARKES, J.L., WESTON, M. (2007). Decision-making skills and deliberate practice in elite association football referees. Journal of Sports Sciences; 25(1), 65-78.

MASCARENHAS, D., O'HARE, D PLESSNER, H. ( 2006). The psychological and performance demands of association football refereeing, International Journal of Sort Psychology,37(2-3), 99-120.

MATTHEW, W., C., CASTAGNA, F. M., IMPELLIZZ E., ERMANNO, R., GRANT A. (2006). Analysis of physical match performance in English Premier League soccer referees with particular reference to first half and player work rates, Sports Medicine, 1440-2440 Australia.

ORTA, L. (2002A). Türkiye’de Hakemlik, Top Bir Dünyadır, Yapı Kredi Kültür Sanat Publication, Ticaret Joint-Stock Company., İstanbul, ss:54-65.

ORTA, L. (2002B). Dünyada ve Türkiye'de Futbol Hakemliğinin Başlangıcı ve Gelişimi, 7^th International Congress of Sport Science, SB-012, Seminar Book p.14, 27-29 October, Antalya.

ORTA, L. (2002C). Futbol Oyun Kurallarının Tarihsel Gelişimi, 7^th International Congress of Sport Scienc, Seminar Book p.230, 27-29 October  Antalya.

ORTA, L., SÖĞÜTÇÜ, T. ( 2004). Türkiye Profesyonel Liglerinde Görev Yapan Hakemlerin Kural Bilgilerinin Değerlendirilmesi, 10.ICHPER-SD Europe and 4^th International Sports Science Congress Kemer, Antalya

ORTA, L. (2008). Futbol Oyun Kurallarının Evrimi (1863-2008), Journal of  Gazi University  İletişim Kuram ve Araştırma, N: 26, Winter-Spring ISSN:1302-146X, Ankara, 461-476.

CANOVAS, S., REYNES, E., FERRAND, C. (2008). Types of errors by referees and perception of injustice by soccer players: A preliminary study, Ammons Scientific, 99-110.  

RON, J. (2008). On referee bias, crowd size, and home advantage in the English soccer Premiership, Journal of Sports Sciences, 26(6): 563 – 568.

SAN, H., ÜNSI, T., VAR, S. (1963). Futbol Ansiklopedisi, Ticaret Postası Printing House, İstanbul, 134-140.

TEZCAN, F. (1964). Futbol, Bereket Printing House, İstanbul, , pp:32-36.

SPRINGER AND VERLAG, VINCENZO SCOPPA DIPARTIMENTO DI ECONOMIA E STATISTICA, UNIVERSITÀ DELLA CALABRIA,  (2007). “Are subjective evaluations biased by social factors Or connections? An econometric analysis of soccer Referee decisions”, Received: 15 May 2005 / Accepted: 15 February 2007 / Published online: 20 June 2007.

Tweet

Tweetle                      Paylaş                        Paylaş