{jcomments on}

Hem 4 büyük kulübümüzün ekonomik yapısını hem de Avrupa’daki spor piyasasını futbol ekonomisti Tuğrul Akşar'la konuştuk.

Engin Dinç'in röportajı

Futbol tüm dünyada artık endüstriyel bir sektör halini almış durumda. Futbol kulüpleri, sadece sportif faaliyet gösteren kurumlar olmaktan çıkıp, ekonomik değer üreten yapılara dönüştüler. Dolayısıyla hem Türkiye’de hem de dünyada transfer dönemlerinde milyonlarca Euro’dan bahsedilen transfer piyasaları oluştu. Son olarak ara transferde Galatasaray’ın Wesley Sneijder ve Didier Drogba için yaklaşık 40 milyon Euro’luk bir harcama yapması gözlerin yeniden bu büyük futbol pastasına çevrilmesine neden oldu. Galatasaray gibi bundan 2 yıl önce iflasın eşiğine gelmiş bir kulüp, nasıl böyle büyük paralar ödeyerek bu iki yıldızı transfer etti? UEFA tarafından Avrupa kupalarına alınmayan Beşiktaş’ın mali durumu nasıl? Yıllardır Avrupa’da beklediği başarıyı bir türlü yakalayamayan Fenerbahçe’nin ekonomik yapısı gerçekten güçlü mü?

Hem 4 büyük kulübümüzün ekonomik yapısını hem de Avrupa’daki spor piyasasını bu konuda birbirinden değerli dört kitap yazmış olan bir isim olan futbol ekonomisti Tuğrul Akşar’la konuştuk.

G. SARAY, F. BAHÇE'Yİ TAKİP ETTİ

G. Saray ara transfer döneminde Sneijder ve Drogba transferleriyle büyük ses getirdi. Ancak 2 yıl öncesine kadar biz G. Saray’ın büyük bir maddi krizde olduğunu biliyorduk. G. Saray nasıl oldu da maddi olarak bu kadar büyük ölçekte transferlere imza atabildi? G. Saray’ın mali tablosu gerçekten düze çıktı mı?

Galatasaray’ın buraya gelmesindeki en önemli neden Türk Telekom Arena’dır. Türk Telekom Arena aynı zamanda diğer spor kulüplerini de ciddi ölçüde motive eden ve tetikleyen bir stadyum oldu. Ali Sami Yen Stadı’nda iken ortalama 8,5-9 milyon dolar kombine kart geliri olan Galatasaray, Türk Telekom Arena’ya geçtiğinde bu gelirlerini 60 milyon dolara kadar çıkarttı. Burada Galatasaray’ı motive eden Fenerbahçe Şükrü Saraçoğlu Stadyumu’ydu. Çünkü bu hamleyi rakiplerinden önce yapıp 52 bin civarında seyirci kapasitesine sahip stat inşa eden Fenerbahçe’nin, gelirlerini ciddi ölçüde artırması finansal anlamda diğer kulüplere göre rekabet üstünlüğü sağlamıştı. Bunu gören Galatasaray da bir an önce Ali Sami Yen’den kurtulup Türk Telekom Arena’ya geçti. Nitekim bu stada geçmenin en büyük etkisi, daha başlangıçtan isim hakkının 15 yıllığına çok yüksek bir meblağa kiralanması oldu. Kombine koltuk sayısının artması ve locaların yapılmasıyla bir kültürel değişikliğe gidildi. Yani parası olan insanlar gerçek anlamda eğlenebilecekleri, para harcayabilecekleri bir mekâna kavuştular.

Türk Telekom Arena, aynı zamanda koltuk başına katma değeri yüksek bir stat oldu. Yani Avrupa’da bütün futbol kulüpleri 100-200 bin kişilik statlar yerine artık daha kompakt, koltuk başına katma değeri yüksek statlar yapıyor. Statlar, orta ve üstü gelir grubundan insanları çekebilecek, değişik aktivitelerde onu cezbedecek hale geldi. Bu yapıların haftalık 7 gün,  yılda 365 gün açık, canlı yapılar olması, ilave gelirler getirmesi kurumu bütün gelir kalemlerinde olumlu etkiledi. Bir kere maç günü gelirlerini ciddi ölçüde artırdı. Logolu ürün satışı ciddi ölçüde arttı. Sponsorluk gelirleri, isim haklarının satılması, saha içi reklam ve medya gelirleri ciddi derecede arttı. Bütün bunlar Galatasaray’ın bütçesinin büyümesine yol açtı.

Bu yolu önceden Fenerbahçe açmıştı arkasından Galatasaray takip etti, şimdi bu iki gelişme Beşiktaş’ı tetikledi.  Beşiktaş da kısa süre içerisinde kendi stadını yapma işine girdi. Gördü ki, eğer stadı yapmazsa bu iki kulüple aralarında ciddi bir finansal uçurum olacak. Bu finansal uçurumu da sportif performansla kapatma şansı çok olmuyor. Sportif performansın gelişimi ve sürekliliği parasal performansa bağlıdır. Eğer sağlam ve sağlıklı bir mali yapınız varsa, sportif performansınız olur. Sportif performans, parasal performans yokken gelirse tesadüftür. O yüzden de bunu kalıcı kılabilmenin yolu gelirleri, bütçeyi artırabilmekten geçiyor. Fenerbahçe ve Galatasaray bu anlamda önemli gelişmeler kaydetti. Bu iki kulübün stat inşaatı ve gelirlerindeki önemli artış aynı zamanda Süper Lig kulüplerinin gözünün açılmasına yol açtı ve ‘taraftar müşteri’nin önemi ortaya çıkmaya başladı. Çünkü kale arkasından bağıran insanlarla değil; loca satarak, ortalama üstü gelir sahibini oraya çekerek, daha fazla logolu ürün satarak bu stadı dolduran insanlardan önemli parasal gelirler elde edilebiliyor. Galatasaray’da mali anlamda bu şekilde düzlüğe çıktı.

G. SARAY'IN CİDDİ BİR ÖZKAYNAK AÇIĞI VAR

G. Saray’ın SPK ile ilgili bir takım sorunları var. Bu sorunları aşabilecek mi?

Bakın önce Türk futbolunun ya da Türk futbolunu domine eden dört büyük kulübümüzün henüz yeni yayınlanmış 2012-13 mali verilerinden bazı bilgileri sizinle paylaşarak bir ön bakış açısı vereyim okurlarımıza isterseniz.

Fenerbahçe, Galatasaray, Beşiktaş ve Trabzonspor’u dikkate alırsak,  4 kulübümüzün toplam borçları 2012/13 finansal verilerine göre 1 Milyar 685 Milyon TL’na, çok kabaca 1 Milyar dolara ulaşmış vaziyette.  Bu borcun 958 milyon TL’lık kısmı kısa vadeli borçlardan oluşuyor.  727 Milyon TL’lık kısmı ise uzun vadeli borçlardan oluşuyor.  Kısa vadeli borçlanmanın bu kadar yüksek olması kulüplerin finansal yapıları üzerinde ciddi bir borç baskısı yaratıyor. Kulüplerimizin toplam borçları 1 Milyar dolara ulaşırken, toplam gelirleri 1 Milyar TL’na ulaşmıyor. İşte esas sıkıntıda buradan başlıyor. Gelirler sınırlı, giderler ise müsrifçe yapıldığı için kulüpler aradaki farkı kapatmak için para bulma arayışına girmek durumunda kalıyorlar.  Dolayısıyla gelirler ve giderler arasında önemli bir fark var. Bu da zaman içerisinde kulüplerin özkaynaklarının erimesine neden oluyor. Özkaynak açığı ortaya çıkıyor.  2012/13’ün finansal verilerine göre dört takımın faaliyet yani operasyonel zararları toplamı 85 Milyon TL’na ulaşmış durumda. Yıllık birikimli zarar toplamları ise 150 Milyon Liraya ulaşıyor. Aynı verilere göre dört kulübümüzün toplam öz kaynak açıkları yaklaşık 240 milyon lira civarında. Yani ilk etapta bu kulüplerimizin bu öz kaynak açığını giderecek 240 Milyon TL’nı  kulübe sermaye olarak koymaları gerekiyor.

İşte az önce söylediğimiz verilerden hareket edecek olursak, Galatasaray da ciddi öz kaynak açığı olan, sermaye ihtiyacı olan kulüplerden birisi. Belirttiğimiz gibi aslında tüm futbol kulüplerinin gelirleri giderlerini karşılamadığı için, zaman içinde gider ile gelir arasındaki fark ciddi nakit açığına dönüşüyor. Nakit açığını kapatmak için kulüpler çeşitli yollara gidiyorlar. Bunlardan biri de sermaye artırımıdır. Bu sermaye artırımı nakit olmak zorundadır. Aksi halde bir anlamı olmaz. Nakit sermaye artırımı kadar kurumun belirlemiş olduğu rüçhan bedelinin kullanımı, Sermaye Piyasası Kurulu’nun onayına tabiidir. Galatasaray sermayesini 2.9 milyon TL’den 13 milyon TL’ye yükselttiğinde % 400’lük bir bedel artışı vardı. Hemen arkasından 13 milyon TL’den 55 milyon TL’ye çıkartan % 300’lük bir artış söz konusuydu. SPK şundan dolayı buna izin vermedi; ilk olarak nakit sermaye artırımını nakit paranız varsa yapılması şartına bağladı. İkincisi de ise sermaye artışının nerede kullanılacağını sordu. Galatasaray’da benim takip ettiğim kadarıyla da nakit bedelli artırımının kaynağını temin etmekle uğraşıyor. Eğer onu yaparsa zaten SPK’dan tekrar onay alır.

Transfer sadece Sportif Amaçla Yapılmaz!

Inter’in Wesley Sneijder’den kurtulmak için büyük bir çaba sarfettiği biliniyor. Buna karşın G. Saray, 3,5 yıl için 30 milyon euro gibi bir rakamı gözden çıkararak Sneijder’i transfer etti. Ardından da Drogba’ya 1,5 yıl için 10 milyon Euro gibi bir rakam verilerek transfer edildi. G. Saray’ın bu kadar büyük bir harcama yapmasını nasıl yorumlamak gerekiyor? Bu transferler doğru mu sizce?

Transferlerin çeşitli amaçları var. Özellikle elit kulüp olmaya çalışıyorsanız, Avrupa futbolundan sportif ve parasal anlamda pay almak istiyorsanız, yapacağınız transferler tabi ki yıldız transfer olacak. Bu çok doğaldır. Elit kulüpler arasına girmenin yolu takım değerlerini büyütmekten ve artırmaktan geçiyor. Nitekim bu iki transferle Galatasaray’ın takım değeri 150 milyon Euro’ya kadar çıktı. Çok önemli bir rakam. Artı bu yıldızların gelmesi kulübün repütasyonuna da çok önemli etki yaptı. Galatasaray’ın transferler nedeniyle sadece Avrupa’da değil Afrika’da, Uzak Doğu’da ve Amerika’da bile ciddi şekilde gündeme gelmesine yol açtı. Bu, marka değerinin bilinirliğini ve tanınılırlığını artırmak anlamında çok önemliydi. Üçüncü olarak yıldız futbolcular, endüstriyel futbolun en önemli gelir yaratan enstrüman- larından birisidir. Yani bu yıldızları getirdiğinizi zaman daha fazla logolu ürün satışı elde edebiliyorsu- nuz. Daha fazla seyirciyi statlara çekebiliyorsunuz ve daha fazla gündem de kendinize yer bulabiliyor, vitrinde oluyorsunuz. Yani, bir çeşit odak noktası haline geliyorsunuz. Bunun yanı sıra, yeni sponsor- luk anlaşmaları imzalayabiliyor ve buradan kulübün gelirlerine çok olumlu katkılar sağlayabiliyorsunuz. Yine, bu kapsamda oyuncularla yaptığınız sözleşmelere bağlı olarak sponsorluk anlaşmalarından % 50’ye varan oranlarda kulübe gelir yaratma olanağınız olabiliyor. Tıpkı Ronaldo’da, Ronaldinho’da, Beckham’da olduğu gibi… Bu futbolcuların imaj haklarının %o 50’si kulübe gidiyor. Çok önemli rakamlar bunlar.

Futbol kulüplerinin bir stratejisidir transfer. Transferi ne için ne yaptığınıza bakarsınız… Transfer sadece sportif performans için yapılmaz. Elit kulüpler arasında yer almak istiyorsanız yıldız futbolcu transferi yaparsınız. Tabii ki sportif performans baz alınır, sportif performans olmadan bir transfer yapmanın bir anlamı yok. O zaman Katar örnek verilebilir. Transfer yaptıktan sonra da tabii ki yıldızlardan da performans beklenir.

Galatasaray’ın transferleri sportif anlamda doğru gibi görünüyor. Şimdi bunun parasal boyutuna baktığınız zaman tabii, çok da rahat olmayan, gelir gider dengesinde problemler yaşayan bir Galatasaray ile karşı karşıyasınız. Sadece Galatasaray değil, diğer kulüplerimizde de aynı problem var. Yıl bazında baktığınızda bu rakamlar çok büyük rakamlar, ama tek yılda ödenecek rakamlar değil.  Yıllara sari, yani gelecek yıllara bölünmüş giderler. O yüzden Galatasaray’ın bu seneki giderlerine bakmak lazım. Galatasaray herhalde bir fayda maliyet analizi yaptı. O yaptığı analizde faydasının maliyetinden daha büyük olduğunu, Sneijder veya Drogba sayesinde daha fazla gelire ulaşacağını, getirecekleri sportif katkıyla daha fazla gelir elde edeceğini düşündü. Bu bakış açısıyla ve yıllık bazda bakıldığında, anladığım kadarıyla sponsor da bulundu ve kulüp kendi finansal bütçesini oluşturdu. Bütçe müsaitse ve eğer Galatasaray bunu etkin kullanır, yoluna devam eder ve sportif performanstan kopmazsa transferler doğru demektir. Çünkü gelirin sürekliliğinin yanı sıra Galatasaray gibi bütün önemli Avrupa kulüpleri, Şampiyonlar Ligi’nde vitrinde olmak istiyor. Galatasaray Avrupa’nın o elit kulüpleri arasına katılmak istiyor ve bu transferler bu yüzden gerekebilir.  Futbolda çok düşük maliyetlere bir takım kurayım, bütün kupaları alayım diye bir şey yok, öyle bir dünya yok. Yani bir maliyet minimizasyonuna gidemezsiniz. Endüstriyel futbol buna izin vermez.  Topu kuralına göre oynayacaksınız. Önemli futbolcular, önemli transferler, önemli teknik adamlar getirmek zorundasınız. Çünkü diğer taraftan işin bir de medya boyutu var. İşte Drogba’yı getirdiniz tüm dünyaya haber oldunuz. Herkes Galatasaray’ın ismini duydu. Tüm bunlar, kulübün marka tanınırlığını artırmanın yollarından birisi olarak değerlendirilebilir.

F. BAHÇE'NİN YILLIK TAKIM MALİYETİ G. SARAY'IN ÜSTÜNDE

Ara transferde G. Saray çok öne çıktı ama Beşiktaş ve F. Bahçe’nin de transferleri söz konusu oldu. Bu kulüpleri karşılaştırdığınızda hangi kulübün daha dengeli bir mali yapısı olduğunu söyleyebilirsiniz?

Her 3 kulübünde finansal anlamda bilançolarının çok dengeli olmadığını söyleyebiliriz. Çok dengeli bilançoları olan kulüplerin de şampiyonluk gibi vizyonları yok. Parası olanlar var ama onların da paralarını Süper Lig’de şampiyonluk hedefi için veya Avrupa’da Şampiyonlar Ligi’nde başarıya yönelik herhangi bir atılım içinde kullanmaya niyeti yok. Ama bu kulüpleri sadece spor kulübü olarak düşünmeyin. Bu kulüplerin çeşitli amatör branşları da var. Toplam gelirlerin belirli bir kısmı bu amatör branşlara gidiyor. Bunlar geri dönmeyen paralar. Aslında ‘finansal fair play’ ile UEFA, futboldan elde edilen gelirlerin futbol dışı branşlara aktarılmasının önünü kesmek istiyor. Bugüne kadar futbol kulüplerinin önemli borçlanma sebeplerinden bir tanesi de bu amatör branşlara harcadıkları paralar.

Baktığımız zaman, Trabzon’u da eklersek, 4 kulübümüzün toplam borçları 2012/13 finansal verilerine göre 1 milyar dolara ulaşmış vaziyette.  Bu 4 kulübün toplam gelirleri ise 1 milyar TL’ye ulaşmıyor.  Dolayısıyla gelirler ve giderler arasında önemli bir fark var. Bu da zaman içerisinde kulüplere finansal baskı yapıyor. 2012/13’ün finansal verilerine göre dört takımın faaliyet yani operasyonel zararları toplamı 85 Milyon TL’na ulaşmış durumda. Yıllık birikimli zarar toplamları ise 150 Milyon Liraya ulaşıyor. Aynı verilere göre dört kulübümüzün toplam öz kaynak açıkları yaklaşık 240 milyon lira civarında. Yani ilk etapta bu kulüplerimizin bu öz kaynak açığını giderecek 240 Milyon TL’nı kulübe sermaye olarak koymaları gerekiyor.  Bu finansal baskıyı eğer göğüsleyemezseniz, bu sefer sizin sportif rekabetinizi olumsuz etkiliyor. Bir süre sonra transfer yapamıyorsunuz, iyi oyuncu getiremiyorsunuz.  Oyuncuların parasını ödeyemediğiniz için performans düşmeye başlıyor. O zaman bunu dengeli götürmek lazım. Ben aslında kulüplerimizin 2014-2015 ‘finansal fair play’ uygulamalarının yaklaşıyor olmasından dolayı biraz bilançolarını düzenlemeye doğru gittiklerini düşünüyorum. Yani bütçelerini dengelemeye çalışıyorlar. Beşiktaş ‘FEDA’yı başlattı ki, finansal anlam da küçülmek istiyor. Galatasaray her ne kadar böyle transferler yapıyorsa da bütçesini, yani gelir ve giderlerini artırdı. Bu da stat sayesinde oldu. Fenerbahçe daha dengeli gidiyor gibi görünmekle beraber, bugün Fenerbahçe’nin takım değeri yaklaşık 145 milyon Euro’ya geldi. Yıllık takım değerlerine bakmak lazım. Takım değerlerine baktığınız zaman bu size çok önemli şeyler söyler. Takım giderlerine baktığınız zaman Fenerbahçe’nin yıllık takım maliyeti, Galatasaray’ın maliyetiyle başa baş veya üstünde görünüyor. Beşiktaş nispeten daha az. Böyle olunca kulüplerin sağlıklı bir mali yapılanma içinde olduğunu söyleyemeyiz. Sağlıklı mali yapı daha az finansal borç, daha fazla gelir, daha fazla sportif performans demektir.  Ama bu statların yapılması Fenerbahçe ve Galatasaray’ı orta ve uzun vadede ciddi ölçüde elit kulüpler arasına sokacak hamlelerden birisidir.

BEŞİKTAŞ'IN SPORTİF PERFORMANSI OLSAYDI DEMİRÖREN TARTIŞILMAYACAKTI

Geçtiğimiz hafta yapılan Beşiktaş Genel Kurulu’nda eski Başkan ve şimdiki TFF Başkanı Yıldırım Demirören dönemi ibra edilmedi.  Beşiktaş’ı UEFA kupalarına giremeyecek bir yönetime sokan Yıldırım Demirören’in Futbol Federasyonu’nun başında olmasını nasıl değerlendiriyorsunuz? 

Valla her şey ortada, söyleyecek çok fazla bir şey yok. Bugün Beşiktaş’ın içinde bulunduğu durum malum. En son Genel Kurul’da Demirören dönemi ibra edilmedi. İlk defa da Yıldırım Demirören’de olmadı bu iş. Galatasaray’da da Adnan Polat ibra edilmedi. İbra edilmemek demek, arkasından bir takım yasal tasarruflar yolunun açılması demektir. İbra etmediğin zaman arkasından hesap sormak geliyor. Dolayısıyla Beşiktaş’ın bundan sonraki Genel Kurul’da izleyeceği yol çok önemli. Ne yapılacak? İbra edilmedi ama Yıldırım Demirören’den hesap mı sorulacak? Bu çok önemli. Eğer ibra etmediysen bunun arkasından gelen tasarruf, dava açmak ve hesap sormak vs. olmalı. Ama diğer yandan Demirören, bu kulübe 100 milyon TL’nin üzerinde para vermiş. Böyle de bir çelişki var. Bir yandan Beşiktaş’ın bu kadar borçlanmasının müsebbibi olarak gösterilirken, diğer taraftan kulübe 100 milyon TL veren bir başkandan bahsediyoruz. Yani bu çok sıradan bir olay değil, sıra dışı. Bu çok farklı bir şey.

Futbol Federasyonu’nun başında olmasıyla ilgili yorum yapmayacağım, şu an fiili başkan. Bir şey de görmedik, dolayısıyla mali anlamda yorum yapmak çok mantıklı olmaz. Bugün Beşiktaş’taki mali performansı sorgulanıyor.

Neden Yıldırım Demirören zamanında borçlar bu kadar büyüdü?

Eğer Yıldırım Demirören’in borçlandırdığı kulübün sportif performansı olsaydı, bugün bunlar gündeme gelmeyecekti.  Beşiktaş bugün Avrupa kupalarına gidiyor olsaydı, Türkiye’de şampiyon olsaydı, yine tartışılacak mıydı? Tartışılmayacaktı. Bu işler böyledir, başarılı olduğunuzda problem yoktur. Başarısız olduğunuzda hemen finansal boyut ön plana çıkıyor.

O nedenle; bir kere popülist olmamak lazım. Ama bizim bütün kulüp başkanlarımız popülist. Özellikle taraftarın yaklaşım tarzı kulüplerin yöneticilerinin davranış tarzını belirliyor. Yıldırım Demirören’in kendi ifadesi vardır; “ben tribünden geldim” diye. Adnan Polat da geçenlerde “ben tribünden geldim” dedi. Tribünden gelmek kötü bir şey değil. Ama ‘tribünlerden geldim’ deyip, popülist uygulamalara taviz vererek, daha sonra kulübü içinden çıkılmayacak bir yola çıkmış oluyorsunuz. Beşiktaş Fikret Orman’la beraber, yeni yapılanma ile birlikte bunların üzerinden gelecektir diye düşünüyorum.

Özellikle yeni stadı inşa ederlerse Beşiktaş’ın ciddi ölçüde hamle yapacağını, finansal anlamda gelirlerini önemli ölçüde artıracağını düşünüyorum. Ama burada farklı bir gerçek daha var. Ben 2006 yılında 3 büyük kulübün taraftarlarının kulüplerine yapmış oldukları harcamaları incelemiştim, buna göre Beşiktaş taraftarı kulübü için en az harcayan taraftardır. Nitekim Fikret Orman da, “kombineleri çıkarıyoruz, satamıyoruz” diye taraftarına sitem ediyor.  Fenerbahçe böyle değil. Fenerbahçe taraftarı bu bağlamda kulübüne en yüksek bütçeyi ayıran ve mali destek gücü en yüksek taraftar grubunu oluşturuyor. Ayrıca, yenilenen statlar ve modernleşen takımlarla birlikte taraftarın da kültürel düzeyi değişiyor. Bilinçlenme artıyor. Korsana ilgi azalıyor. Toplumsal destek artıyor. Sosyallik büyüyor. Adeta taraftar grupları sivil kitle örgütleri haline geliyor. Aynı şeyler Galatasaray’ın Seyrantepe’ye taşınmasıyla Galatasaray taraftarında da oluyor. Yeni kompakt ve katma değerli statlar aslında endüstriyel futbolun standart yükseltmesi anlamına geliyor. Taraftar da bunu görünce o da harcamalarında vites yükseltiyor, daha fazla harcamaya başlıyor. Kulübe marjinal katkısı artıyor. Galatasaray statla biraz daha kültürel değişime gitti, taraftar harcama yapmaya başladı. Beşiktaş’ın ise geçmişten gelen, çok fazla para harcamayan daha muhafazakâr bir taraftar yapısı var. Bu stat ile birlikte bu alışkanlıklar değişecek.  Beşiktaş’ın da toparlanacağını düşünüyorum.

Demirören’e Beşiktaş Kulübü dışında bir kişi ya da kurum dava açabilir mi?

Açabilir, niye açamasın ki? Dava açarsınız ama açacağınız davanın belgeleri, delilleri önemli. İsnat edilecek suçun niteliği önemli. Neye istinaden açacağınızı delilleriyle ortaya koymak zorundasınız. Sokakta yürürken de birisi sizin aleyhinize dava açılabilir. Ama bunu mahkeme önünde ispat etmekle yükümlüsünüz. Beşiktaş yönetimi, kongre üyeleri açar mı açmaz mı bilemiyorum ama hiçbir engel yok. Açılabilir.

ELİT KULÜP OLURSANIZ SPORTİF PERFORMANS OLMASA BİLE GELİR ÜRETİYORSUNUZ

Avrupa’da geçmiş yıllarda 50-100 milyon Euro aralığında transferlere çok sık rastlıyorduk. Ancak son yıllarda PSG’nin Arap sermayesi sayesinde yaptığı büyük transferlerin dışında geçtiğimiz sezon yapılan büyük transfer hatırlamıyoruz. Avrupa kulüplerinin transferde yavaşlamasına neden olan şey nedir?

Avrupa futbolunun toplam borcu en son açıklanan rakama göre yaklaşık 12,5 milyar Euro’ya ulaşıyor. Futbol kulüplerinin toplam geliri de yaklaşık 17 milyar Euro diyebiliriz. En borçlu liglerin başında Premier Lig geliyor, yaklaşık 4 milyar Euro borcu var. Onun arkasından La Liga geliyor, borcu 3 milyar Euro civarında. Baktığınız zaman 12,5 milyar Euro’luk borcun %56’sı iki ligden geliyor. Avrupa çok borçlu. Parasal gelirler artıyor ama giderler daha fazla artıyor. Yine artan gelirlere baktığınızda maç günü gelirlerinden daha çok sponsorluk gelirleri ve naklen yayın gelirlerinin arttığını görüyorsunuz. Naklen yayın gelirlerinin artması tıpkı ülkemizde olduğu gibi futbol kulüplerinin kendi dinamiklerinden para yaratamadığı anlamına gelmiyor. Bugün Süper Lig’e yayıncı kuruluşun yılda 450 milyon dolar gibi bir para vermesi, Türk futbolunun o kadar parasal gelir yaratabilecek bir kalite ortaya koyduğu anlamına gelmez. İhale yaptınız, iyi bir şekilde sattınız ama burada önemli olan kulüplerin toplam gelirleri içerisinde naklen yayın gelir payını aşağıya çekecek yeni gelir kalemleri yaratabilecek yeni stratejiler ortaya koyamadınız. Zaten Türk futbolunun iktisadi ve mali anlamda en büyük problemlerinden birisi bu. Belki de en başat sorunu bu. Günümüz futbolunda kulüplerin toplam gelirleri içinde naklen yayın gelirlerinin diğer gelirlere oranlarına bakmak lazım. Eğer kulüplerin toplam gelirleri içindeki  naklen yayın gelirleri  % 50 ve üzerindeyse, o zaman siz esas faaliyetlerinizden gelir yaratamıyorsunuz demektir. Yani logolu ürün satamıyorsunuz, maç günü gelirlerini artıramıyor, sponsor bulamıyorsunuz demektir ve göbeğinizden naklen gelir yayınlarına bağlı olduğunuz ortaya çıkar.  Anadolu kulüplerinin olduğu gibi… Yani toplam gelirlerinizin % 90’ı naklen yayın gelirlerine bağlıysa, yarın yayınca kuruluşun bir sıkıntısı olduğunda, bu gelirler olmadığında bu kulübün çarkını nasıl döndüreceksiniz? Baktığımız zaman Avrupa’da böyle bir şey söz konusu. Ama Avrupa’da 5 büyük lig zaten toplam futbol pastasının %67’sini üretiyor. Tabi onların dünya genelinde çok yaygın bir taraftar tabanı var. Daha geçenlerde yayınlanan bir habere göre tüm dünyada Manchester United’ın 400 milyona yakın taraftarı var. Bunlar çok önemli küresel kulüpler olduğu için çok büyük gelirleri var. Bu kulüplerin maddi performansları,- Avrupalılar onu becermiş- sportif performanstan bağımsız… Yani sportif performans ortaya koyamasanız bile gelir elde edebiliyorsunuz. Tıpkı Real Madrid örneğinde olduğu gibi. Real Madrid’in son 10 yılına bakın son Avrupa’da şampiyonluğu yoktur ama gelirler ölçeğinde dünyanın en büyük kulübü olmuştur.  512 milyon Euro ile Deloitte’un Money League sıralamasında ilk sıradadır. İşte elit kulüplerde böyle bir olay var. Yani elit kulüp olduğunuz zaman, bu çarkı iyi kullandığınız zaman sportif performans olmasa bile gelir elde edebiliyorsunuz.

Bu anlamda baktığım zaman Avrupa kulüplerinin iyi yönetilmediklerini, borçlarının gelirlerinden fazla olması nedeniyle uzun dönemde rekabet güçlerinin düşebileceğini görüyorum. Ama (İngiltere, İspanya, İtalya, Fransa ve Almanya’dan oluşan) 5 büyük ligin bir lobi sahibi olduğunu ve bu lobi sayesinde tekleseler de, yumruk alsalar da yere düşmeyeceklerine, korunup kollandıklarına inanıyorum.

Avrupa’da da spor yöneticilerinin durumu bizdekinden farklı değil diyebilir miyiz?

Aynı hiç farkları yok.  Eski başkan Laporta Barcelona’dan gitti, Sandro Rosell geldi. Rosell, ertesi gün yaptığı açıklamada kulübün çok sıcak 50 milyon Euro’ya ihtiyacı olduğunu, futbol kulübünün muhasebe kayıtlarında bir takım hileler ile muhasebe yanlışlıklarının olduğunu söyledi. Savcılığa gitti ve savcılık soruşturma başlattı. Yani Mavi Fil hareketinin başlatıcısı ve Barcelona’yı bugüne getiren Başkan Laporta hakkında dava açıldı ve yargılama devam ediyor.

1992 yılında Şampiyon Kulüpler Kupası, Şampiyonlar Ligi’ne dönüştüğü zaman bu kupayı ilk alan takım olan Olimpik Marsilya Başkanı Bernard Tapie’nin şike yaptığı, bir takım rüşvet olaylarına karıştığı ortaya çıkınca şampiyonluğu elinde alındı. Olimpik Marsilya Lig 1’den Lig 2’ye düşürüldü. Yani Avrupa’ya baktığımız zaman da kulüp yönetimlerinin çok doğru olduğunu söyleyemem. İngiliz kulüplerinin de çok iyi yönetildiğini söyleyemem. Ülkemizde de aynı şey devam ediyor.

BAHİS OYUNLARI FUTBOLU SARAN BİR KANSER

Futbolun bahis oyunlarında giderek daha çok yer alması kulüplerimizi nasıl etkiledi? Türkiye’de geçtiğimiz yıl yaşanan şike skandalının bahis olaylarıyla bir ilgisi var mı?

Türkiye’de biraz daha farklı. Bahis oyunlarına ben bahis ekonomisi diyorum. Bahis ekonomisi futbolun sırtından beslenen bir asalak bir sektör, futbolu saran bir kanser... Futboldan nemalanmasına karşın, futbola dönmeyen bir paradan bahsediyoruz. Burada asıl faktör futbol kulüpleri ve futbolcular, bunların sırtından çok büyük rakamlar dönüyor. İşin enteresan tarafı bahis sektörünün gelişmesi futbolun orta ve uzun vadede sağlığını tehdit eder duruma geliyor olması. Futbolu tehdit eden birtakım anti-futbol unsurlar var. Bunlar teşvik, şike, rüşvet, şiddet ve bahistir.

Bahis öyle enteresan bir olaydır ki, bahis oynayan bir futbolcu kendi kulübünün aleyhine bile bir kupon yapabiliyor. Nitekim bunun örneğini geçmişte bir milli futbolcumuzun yaptığı ortaya çıktı. Kendi kulübünün aleyhine kupon hazırladığı ortaya çıktıktan sonra hakkında dava açıldı. Şimdi Rus liginde oynuyor.

Bahis, futbolun içini kemiren bir kurt,  futbolu eritiyor. Bunun önüne geçmek lazım. Teknoloji ilerliyor ve futbol parasallaştı. Parasallaştığı zaman bahis olayı da kendiliğinde gündeme geliyor. Bunları kontrol altına almak ve mutlaka vergi almak lazım. Çok sıkı bir kontrol olması gerekiyor. Bahisin önüne geçme şansınız yok. İki insan da durdukları yerde kendi başlarına bahis oynayabilir. Kimsenin başına polis dikemezsiniz. Yasal düzenleme adı altında bir gelir yaratırsınız, bu gelirden de spor kulüplerine önemli bir gelir aktarırsınız. Bugün ‘iddaa’dan da spor kulüplerine aktarılan gelir son derece düşük. O yüzden bahisi önleyemeyeceğimiz, engelleyemeyeceğimiz ama kontrol altına alabileceğimiz bir gelişme olarak görüyorum.  Futbolun parasallaşması ve ticarileşmesi doğal olarak bu tür anti-futbol unsurların gelişmesine izin verdi. Çünkü ortada bir pasta var ve bu pastadan pay almak isteyen bir takım unsurlar var. Bu unsurların kontrolünü, takibini iyi yaparsanız, futbolun sağlık ve bağışıklık düzenini bozmasına izin vermezsiniz.

Bir de şike olayı var. Bahis ve şike, bunlar birbirinden ayrılmayan siyam ikizi. Bahis varsa mutlaka bir şekilde şikeye de yol açabilir. Şike bizim ülkemizde Avrupa’dan farklı bir dinamikle ortaya çıktı. Avrupa’da bundan 3-4 yıl önce Bochum savcılığının başlattığı şike soruşturmasının temeli bahise dayanırken -ki bizim ülkemize kadar uzandı-, 3 Temmuz’da ülkemizde yaşanan olay bahis olayı değildi, daha farklıydı.  Dinamikler farklı ama sonuçta işin adı maçın sonucunu fikse etmeye gidiyor. Bu da bir anti-futbol unsuru. Bu anlamda baktığımız zaman çeşitli saikleri var, ülkemizde başka, Avrupa’da başka, diğer ülkelerde başka şekilde.

Türkiye’deki şike olaylarını araştıran Talip Doğan Karlıbel’le yaptığım bir röportajda geçtiğimiz yıl Türkiye’de şike yapıldığı iddia edilen maçların da bahis mafyasıyla ilgisi olabileceğini söylemişti. Siz bu konuda ne söyleyeceksiniz?

2009 yılında OECD ‘futbol aracılığı ile para mı aklanıyor’ konulu bir rapor hazırladı. Biz www.futbolekonomik.com’da da bu raporu yayınladık. O raporda yer aldığı şekliyle futbolun belini kıran, sağlık düzenini tehdit eden ve bağışıklık sistemini çökerten gelişmelerin başında özellikle bahis olayları gelir. Bahis olaylarının arka planına baktığınız zaman kriminaldir, polisiye ve adliye olaylarıdır. Ben o yönlerini bilmiyorum ama Declan Hill’in Şike kitabında okuduğumuza göre dünyanın her yerinde bu şikeler yapılıyor. Arkasında çok önemli organize suç örgütleri var. Bu organize suç örgütlerinin ortaya çıkması tabi ki adli soruşturma ile ortaya çıkacak. Benim bu konuda çok fazla yorum yapma şansım yok. Böyle bir örgütlenme olduğunu bende gazetelerden okuyorum ve duyuyorum. Ama bahis sektörünün yıllık cirosunun 95 milyar dolar olduğu söyleniyor. Çok önemli bir para. Bahisin arkasından şike geliyorsa, maçın sonucunu değiştiriyorsunuz, teknik adamı ama en önemlisi saha içinde oyuncuyu manipüle ediyorsunuz demektir. Bu da tabii büyük bir organizasyonla olabilir diye düşünüyorum. Şike o yüzden örgütlü suç kapsamında değerlendiriliyor ve o yüzden ceza hukukunda yer aldı. Sadece idari olarak mücadele etme şansızın yok.  Adli olarak mücadele etmeniz gerekir.

ARTIK FUTBOL KULÜPLERİ SADECE SPORTİF BİR ORGANİZASYON DEĞİL

Türkiye’de futbol kulüpleri şirketleşse dahi tam anlamıyla profesyonel bir mantıkla yönetilmiyor. Spor kulüplerine bu anlamda çeki düzen vermek için neler yapmak gerekiyor?

Futbol kulüpleri yönetilmiyor dersek daha doğru olur. Günümüzde artık futbol kulüpleri sadece sportif bir organizasyon değil. Yıllık gelirleri, Real Madrid örneğinde olduğu gibi, 512 milyon Euro’ya çıkan kulüpler var. Ülkemizde Galatasaray’ın 95, 5 milyon Euro geliri var ve Deloitte’ın Money League sıralamasında 30. sırada.  Bence gelecek sene Money League’e girebilir.  100 milyon Euro’nun üzerinde olan örgütler artık aynı zamanda ekonomik örgütlerdir. Bunlar ciddi parasal gelir yaratıyor. Düşünebiliyor musunuz? İş sağlıyor, istihdam sağlıyor, gelir yaratıyor, işletme haline gelmiş. Bu da futbolun parasallaşması demektir.

Futbol artık eskiden olduğu gibi konvansiyonel, klasik yöntemlerle yönetilemez. Bugün bizde olduğu gibi dernek örgütlenmesiyle, sadece başkanın iki dudağı arasından çıkacak sözlerle kulüp yönetilirse o zaman her türlü hata yapılabilir. Çünkü futbol endüstriyel boyuta ulaştı. Futbol parasallaştı ve ticarileşti. Dolayısıyla bu işten anlayan profesyonel insanların yönetiminde olması lazım. Bu olmazsa olmaz. Bir kere her şeyden önce parasal gelirin arttığı yerde şeffaflığı sağlamanız lazım. Şeffaflığı sağlamazsanız her türlü suistimal olacağı gibi, her türlü spekülasyona olanak sağlarsınız. Bu yüzden kurumsal yönetim çok önemli. Futbol kulüplerinin parasal geliri artıyorsa, o zaman bizim de bu futbol kulüplerini 70 -80 model yöneticilerle yönetmememiz lazım.  Mantalite farklılaştı. Daha geçen hafta Aziz Yıldırım, “Biz futbol kulüplerini bakkal dükkânı gibi yönetmişiz” dedi. Yani bir yönetici olarak itiraf etti. Ben aslında bu itirafından dolayı kendisini kutlarım, özeleştiri yaptı. Bu kulüplerin yönetilemediğini gösteriyor. O zaman futbol kulüpleri tabii kurumsal yönetimi ve yönetişim modellerini, ister dernek, ister şirket statüsünde olsun egemen örgüt modeli haline getirmeleri gerekir. Şeffaflık olmalı… Paydaşlar dediğimiz bir kesim ortaya çıktı. Artık futbol kulüpleri borsaya açıldı. Futbol kulüplerinin hisse senedini alan insanlar aynı zamanda paydaştır, o kulübün ortağıdır. O kulübün Genel Kurul üyesi paydaşıdır. O kulübe katkı sağlayan, kombine bilet alan insan onun paydaşıdır. Bu insanların bilgilendirilmesi şeffaflığı gerektirir. Bu insanların çıkarları aynı zamanda kulübün çıkarlarıdır. O nedenle bu çıkarların ortak bir payda da korunması gerekir. O yüzden kulüplerin hesap verilebilir, denetlenebilir olması lazım. Muhasebe kayıtlarını uluslararası finansal raporlama sistemine göre oluşturması lazım. Bunların bağımsız bir dış denetim şirketi tarafından denetlenmesi gerekir ki, futbol kulüpleri gitmesi gereken yerlere gitsinler. Bunları yapmazsanız 180 derce zıt yöne gidersiniz ve duvara toslarsınız. 2014-2015 yılından itibaren uygulamaya girecek ‘finansal fair play’ nedeniyle futbol kulüpleri kendilerine çok hızlı şekilde çeki düzen vermek zorunda. Çeki düzen vermeyen kulüpler de zaten UEFA’nın organizasyonlarına iştirak edemeyecek.



YILDIZ ZANAATKAR OYUNCULARIN YERİNİ ARTIK TAKIM OYUNU ALDI

Futbolun endüstriyelleşmesi futbolu olumsuz mu etkiliyor?

Şüphesiz ki, futbol bugün artık çok önemli bir endüstri haline geldi. Dışsal etkileriyle birlikte yeryüzünde yaklaşık 200 Milyar Dolara yakın gelir yaratıyor. Çok önemli istihdam yaratıyor, ekonomiye çok önemli katkılar sağlıyor. Futbol parasallaştıkça doğal olarak futbolun da aktörleri değişiyor. Futbol statları, futbolcular, yöneticiler, futbol topu ve en önemlisi futbol taraftarı değişiyor. Taraftar bu anlamda desteklediği kulübüne yılık önemli katkılar sağlayan, bütçe ayıran tüketici taraftara dönüştü. Kulüplerin bir nevi müşterisi oldu. Tüketim eğilimleri değişti. Endüstriyel aşamaya geçişle konfor arttı. Daha kaliteli ve keyifli ortamlarda statlarda veya evlerde televizyonlarımızın başlarında maçlar izler hale geldik.  Teknoloji futbolu, futbol da endüstrileşmeyle televizyonu ve teknolojiyi etkiler hale geldi. Aslında endüstriyelleşme yüksek standart, yüksek kalite, artan konfor ve yaygın tüketim anlamına geliyor. Endüstriyel futbol bu anlamda futbolu olumlu etkiledi. Sahalar ipek halı gibi çimlerle bezendi, statlarda konfor arttı. Bu nedenle koltuk başına katma değer arttı. Futbol daha hızlı oynanmaya başladı. Futbolcular artık daha fazla koşuyorlar. Eskinin yıldız zenaatkar oyuncularının yerini artık takım oyunu aldı. Topun kalitesi arttı. Artık akılı toplarla maçlar oynanıyor. Kısacası, tüm bunlar bizi ve futbolu etkileyen olumlu gelişmeler ne var ki, endüstriyelleşmenin gelişmesiyle çevre nasıl kirlenmeye başlamışsa, futbol da yavaş yavaş kirlenmeye ve masumiyetini yitirmeye başladı. Yıllık yaratılan devasa gelirler ve her geçen sene artan parasal pasta futbola, futbol dışındaki unsurların ilgisini artırdı. Başta bahis, teşvik, şike, rüşvet gibi anti futbol unsurlarının futbola yoğun saldırıları olmaya başladı. Futbol ise kendisini koruyamayacak kadar güzel ve masum bir spor. İşte bu olumsuzluklar futbolun bağışıklık sistemini bir kanser gibi çökertmeye çalışıyor. UEFA, FIFA bu anlamda bazı önlemler almaya çalışsa da ne yazık ki, yine de bazı sorunların önüne geçemiyorlar.

"Futbolun küreselleşmesi, güzel oyun futbolu bitiriyor mu?" kitabının yazarı John Samuels'e göre: "Futbolda iki türlü güç vardır. Bunlardan birisi halkın, insanın gücü, diğeri ise paranın gücüdür. Ne yazık ki, günümüzde paranın gücü futbola egemen hale geldi" Dolayısıyla, paranın gücü insan gücünü yani halkın gücü ve yönetimini denetim altına aldı. Futbolun günümüzde bir işe dönüşmesi, parasal olanakların giderek artması, özellikle başta elit kulüpler olmak üzere futbol kulüplerinin başarılı ve istikrarlı bir şekilde büyümeye yönelmelerine neden oldu. İşte bu durum futbolun sitrüktürel yapısında zaten var olan risklerin de kulüpleri tehdit etmesine ve ortaya çıkmasına ortam sağladı.

Futbolun ticarileşmesi ve giderek endüstriyelleşmesi büyüyen pastanın paylaşımında önemli sorunlara yol açıyor. Bugün artık günümüzde kulüpler sahip oldukları gelirler bakımından birer önemli işletmeler haline geldiler.  Günümüzde futbol kulüplerinin gelirleri 100 milyon euroları aşıyor. Bu bağlamda 2011-12 Sezonu'nda Avrupa'nın en fazla gelir elde eden kulübü 512,6 milyon euroluk geliriyle Real Madrid. Real Madrid'i 483 milyon Euro’luk geliriyle Barcelona izliyor. Forbes’a göre 1.8 Milyar Dolar piyasa değeriyle ilk sırada yer alan Manchester United ise 368,4 Milyon Euroluk geliriyle üçüncü sırada yer alıyor.

Tüm bunlara karşın yine de futbol güzeldir ve güzel kalmaya devam etmesi için biz futbol severlerin toplumsal sorumluluk bazında futbola sahip çıkmamız ve onu futbol dışı unsurlardan koruyacak duruşlar sergilememiz gerekiyor.

TÜRK FUTBOLU GELECEK 20 YILDA DÜNYA FUTBOLUNA DAMGA VURABİLİR

Genel olarak Türk futbolunun ne tür sorunları var?

1990’lardan sonra giderek parasallaşıp ticarileşen ve bunun sonucunda da endüstriyel bir karaktere bürünen futbol doğal olarak Türk futbolunda da yapısal dönüşümlere yol açtı. Bu, doğal olarak bazı sorunları da zaman içinde beraberinde getirdi.  Bu sorunları ana başlıklarıyla ele alırsak; 
- Kontrolsüz Transfer/Personel Harcamaları,
- Yetersiz Kulüp Tesisleri,
- Kulüplerin Artan Borçları,
- Stadyumlarımızın Eksiklikleri,
- Kurumsal Yönetim Yetersizliği,
- Sportif Altyapıların Eksiklikleri,
- Yanlış Şirketleşme ve halka arzın yarattığı sorunlar,
- Naklen yayın gelirleri dışında Gelir çeşitlendirmesinde ve ekstra gelir yaratımındaki yetersizlikler,
- Örgütlenme Sorunları (Yetersiz Kalan Dernekler Kanunu) Türk futbolunu son yirmi yılda çok önemli darboğazlara getirdi. Bu sorunları aşabilmenin yolu, kulüplerimizin öncelikle kurumsal yönetimi, mevcut kulüp yapılarına egemen örgüt modeli haline getirmelerinden geçiyor. Bu bağlamda; kulüplerimizin kısa vadeli günü kurtarmaya yönelik yönetsel anlayış yerine uzun vadeli kalıcı plan ve stratejiler oluşturdukları yönetsel yapılara yönlenmeliler.  Tüm bunları yaparken de özelikle göbeğinden naklen yayın gelirlerine bağlı bir iktisadi ve mali yapı yerine, daha farklı gelirlerin de yaratılabileceği bir yapı oluşturulmalıdır.

Son olarak, Türk futbolunun geleceği hakkındaki düşünceleriniz nedir?
Türk futbolu gelecek 20 yılda Avrupa ve Dünya futboluna damga vurabilecek bir potansiyele ve yetenek havuzuna sahip bir lig. Çok esnek ve hızlı kararlar alabilen bir örgütsel yapımız var. Parasal gelir yaratabiliyoruz ve bu sayede rekabetçi dengemizi daha da yükseltebiliriz. Sahip olduğumuz lokasyon, demografik üstünlüğümüz, parasal gelir yaratabilme gücümüz, makro ekonomik gelişimimiz, kurumsal bazlı yönetsel anlayışla birleştiğinde ben Türk futbolunun gerek kulüpler bazında, gerekse milli takımlar nezdinde Avrupa’nın elit futbol ülkeleri arasına gireceğine inanıyorum. Futbolumuzun kalitesini ve rekabet gücünü artırabildiğimiz oranda, Türk futbolunun da reytingi ve marka değeri daha da yükselecektir. Bu sayede Türk futbolu iktisadi, mali ve sportif anlamda Avrupa ve Dünya futbolundan hak ettiği payı alabilecektir.

Tuğrul Akşar Kimdir?

Finans sektöründe yönetici olan Tuğrul Akşar, yazdığı kitaplarla futbol dünyasının tanıdığı bir isim haline geldi. 2005’te Endüstriyel Futbol kitabını yayımlayan Akşar, 2006’da Doç. Dr. Kutlu Merih ile birlikte Futbol Ekonomisi ve 2008’de Futbol Yönetimi isimli kitapları yazdı. 2010’da son kitabı Futbolun Ekonomi Politiği yayınlandı.  2013 Mart’ında da yeni futbol kitabı, “Krizdeki Futbol” yayınlanacak. Doç.Dr. Kutlu Merih ile birlikte 2005’te Futbol Ekonomisi Stratejik Araştırma Merkezi’ni kuran Akşar,halen  www.futbolekonomi.com internet sitesi ve Dünya Gazetesi’nde futbol ekonomisine dair makalelerini yazıyor. Tuğrul Akşar, aynı zamanda hobi olarak fotoğraf çekmeyi de sürdürüyor.